OKS BES’İN ÜVEY EVLADI GİBİ — Zeynep Candan Aktaş

Apr 1

Apr 1 OKS BES’İN ÜVEY EVLADI GİBİ

OKS (Otomatik Katılım Sistemi) bireysel emeklilik sisteminin sadece çalışanlara ayrılmış kulvarı. Çalışanlar işverenleri aracılığıyla sisteme dahil ediliyor ve katkı payları maaşlarından kesilerek işveren tarafından, bireysel emeklilik şirketlerinin nezdindeki hesaplarına aktarılıyor. Katılımcı emeklilik şirketini ve emeklilik planını seçemiyor. İşverenin çalışmayı tercih ettiği emeklilik şirketinin sunduğu ve yine işverenin tercih ettiği emeklilik planına yatırım yapıyor. Sadece katkı payları çalışanın tercih ettiği fonlarda yatırıma yönlendiriliyor.

OKS tasarlanırken çalışanların finansal okuryazarlığının düşük olduğu varsayılarak, kendilerine sunulan fon türü sınırlı tutulmuş. Ancak BES’in artık 20. yılını tamamladığı, getirilerin ayrışmaya başladığı son dönemde, çalışanların bir kısmı, gönüllü BES tarafında sunulan fonlara neden yatırım yapamadığını sorguluyor. Diğer yandan fonlara yatırım yaptığının farkında olmayan milyonlar da var..

İLK İKİ AY BAŞLANGIÇ FONU

OKS’de çalışan, işveren tarafından sisteme dahil edildiği ve ilk iki ay katkı payları başlangıç fonlarında değerlendirildiği için çalışana hangi fonları tercih edeceği sorulmuyor. İşveren sadece faizli/faizsiz emeklilik planı seçerek çalışanlarını sisteme dahil ediyor. Çalışanlar daha sonra isterlerse işverenin seçtiği faizli planı faizsize, faizsiz emeklilik planını faizliye çevirebiliyor. Sistemde kalmaya devam edenlerin katkı payları ilk iki ay başlangıç fonlarında değerlendiriliyor. Çalışanlar ilk iki ay fon dağılım değişikliği yapamıyor. Diyelim ki, çalışan iki ayın sonunda fon dağılım değişikliği yapmadı. Çalışanın katkı payları bir yıl boyunca başlangıç fonlarında değerlendiriliyor. Çalışanlar sisteme girdiğinde zarar etmesin varsayımı altında tasarlanan başlangıç fonları zarar ettirmiyor ama getirileri enflasyon karşısında eriyor.

STANDART FONA OTOMATİK GEÇİŞ

Çalışan ilk bir yıl fon dağılım değişikliği yapmaz ise, birikimi bir yıl boyunca başlangıç fonlarında değerlenmeye devam ediyor. Sistemde bir yılını tamamlayan çalışanın fonları, otomatik olarak standart fonlar ile değiştiriliyor. Fonlarının otomatik olarak değiştirildiğini gören çalışanlar, bundan sonra da fon dağılımının BES şirketleri tarafından değiştirileceğini düşünüyor. Peki, daha sonra BES şirketleri fon değişimi yapacak mı? Hayır, yapmayacak. Bu nedenle mevcut durumda OKS tarafındaki birikimlerin %68’i faizli/faizsiz standart fonlarda değerlendirilmeye devam ediyor.

FON DAĞILIM DEĞİŞİKLİĞİ

Aslında OKS tarafında ilk iki ay tamamlandıktan sonra çalışanlar fon dağılımını istediği zaman değiştirebilir. Onların da aynı gönüllü BES tarafındaki gibi yılda 12 kez fon dağılımını değiştirme hakları bulunuyor. Ama çalışanların çok büyük bir kısmı fon dağılımını değiştirebileceğinin bile farkında değil.

OKS’DE PORTFÖY YÖNETİMİ

OKS, 2017 yılında uygulanmaya başlandı. Ancak OKS fonlarının kuruluşu 1-2 yıl zaman aldı. Bu nedenle beş yıllık getirilere bakıldığında agresif değişken fonların öne çıktığı görülüyor. OKS tarafında çalışanlar en erken 2028 yılının ocak ayından itibaren emeklilik hakkı kazanabileceklerine göre, sistemde halen risk alabilecek milyonlarca çalışan var, demektir. Birikimlerinin getiri sağlamasını arzu eden çalışanlar, portföyünde yüksek oranda agresif değişken fonlara yer vermeli. Peki, OKS’de çalışanlar portföylerine kaç adet fon alabilir? Çalışanlar da aynen gönüllü BES tarafında olduğu gibi portföyüne 20 adede kadar fon seçebilir. Peki 20 adet fon seçmek gerekir mi? Genelde bir portföyde en az 2 en çok da 7-8 fon olması idealdir.

HİSSE YATIRIMININ OKS KARŞILIĞI

OKS’de başlangıç fonları haricindeki diğer fonlar portföylerine hisse senedi alabiliyorlar, tabi risk seviyesinin izin verdiği ölçüde. Portföyüne en yüksek oranda hisse senedi alabilen fonlar, agresif değişken fonlar. Agresif değişken fonlarda portföy yöneticisi portföyün tamamına hisse senedi alabileceği gibi, dönemin trendlerine uygun olarak diğer varlıkları da portföye alabilir.

ALTIN YATIRIMININ OKS KARŞILIĞI

Peki, OKS fonlarında altına yatırım yapan fon var mı? Özellikle son günlerde altının yükseliş trendinde olması gözleri altın fonlarına çevirdi. Evet, OKS fonlarında da altına yatırım yapan fon var ama gönüllü BES tarafındaki kıymetli maden fonları gibi portföyünde yüksek oranda altın tutan OKS fonu yok. Genelde OKS fonlarında altına yatırım oranı yüzde 5-10’u aşmıyor.

DÖVİZ YATIRIMININ OKS KARŞILIĞI

Döviz bir yatırım olmamasına rağmen halkın döviz cinsi yatırım araçlarına rağbet etmesi, OKS’de de döviz cinsi yatırım araçlarına nasıl yatırım yapılabileceği sorusunu akla getiriyor. Maalesef OKS tarafında kamu ve özel dış borçlanma araçlarına veya yabancı varlıklara yatırım yapan fon bulunmuyor.

Halkın finansal okuryazarlığının faiz, hisse, altın ve döviz cinsinden yatırım araçlarını ve bunların trendlerini anlayabilecek seviyede olduğuna göre, OKS fonlarında da bu enstrümanlara yatırım olanağı tanınmalıdır. Aksi halde OKS kulvarı, kendi halinde, birikimleri enflasyona ezdirerek, üvey evlat muamelesi görmeye devam edecek ve bu olumsuz algı gönüllü BES tarafının da gelişmesinin önünde bir gölge gibi durmaya devam edecektir.

*Para Dergisi’nin 24-30 Mart 2024 tarihli sayısında yayınlanmıştır.

Zeynep Candan Aktaş

Bireysel emeklilik, benim için çalışma hayatı boyunca farkında olmadan temellerini attığım, sistem uygulanmaya başlayınca, tam da bu temellerin üstüne oturan bir yapı. Amacım ne sistemi yermek ne de övmek. Ama şunu biliyorum: Bizim gibi ülkeler dünyanın para bolluğuna boğulduğu geçtiğimiz 15-20 yılı yatırım yerine, tüketerek geçirdi. Borcu olmayanlar neredeyse parmakla gösterilir oldu. Önümüzdeki dönem bu borçların ödenme zamanı gelecek. Ancak biz halk olarak tasarruf yapmıyoruz, yapamıyoruz. Bunun nedenleri farklı olsa da gerçek şu ki, artık biriktirmek zorundayız. Bu bireysel emeklilik yoluyla olur, şahsi yatırımlarla olur, altın alarak olur, bankada mevduat yoluyla olur, dövizle olur… Herkesin kendi tercihi. Ben burada bireysel emeklilik sistemi içindekilerin sistemi tanımasını, sistemden nasıl daha fazla verim alabileceğinin yollarını, katılımcının lehine ve aleyhine olabilecek gelişmeleri yazmak, duyurmak istiyorum. Bu arada katılımcılar da sistemle ilgili düşüncelerini, sistemden beklentilerini, kendileri için olumlu ve olumsuz yönleri, merak ettikleri soruları yazarlarsa, bunları tartışırız, elimizden geldiğince sorulara cevap veririz ve en önemlisi belki ilgililere, yetkililere sesinizi duyurabiliriz.

Teknik analiz ise daha Türkiye’de teknik analizin ‘T’si ortalarda yok iken, kareli defter yapraklarını birbirine ekleyerek oluşturduğum grafiklerle başladı. 1990’dan beri fiyatların hareketini merak ediyorum ve anlamaya çalışıyorum. Bunun için okuyor, araştırıyor ve bildiklerimi piyasada test ediyorum. Kazandığım da oluyor, kaybettiğim de. Ancak artık şunu net olarak biliyorum, piyasalarda kazanmanın tek yolu kendinizi tanımak ve kendi kapasitenizde riskler alabilmektir. Kapasitenizi aşan risk sizi uyutmaz, kapasitenizin altındaki risk de kazandırmaz. Bu dengeyi kurabilir, üstüne de teknik analiz yöntemlerini uygulayarak alım-satım zamanlarını ve fiyatlarını öngörebilirseniz, kazanmamanız için bir sebep kalmaz.

Yaklaşık 20 yıldır ekonomi dergilerinde, gazetelerde piyasaya ilişkin öngörüler, gerçekleşmeler, teknik analiz grafikleri üzerinden yorumlar yazıyorum. Bunlar arasında Trend Dergisi, Yeni Yüzyıl, Radikal, Ekonomik Bülten, Tekborsa, Gazete Vatan, Milliyet, gibi birçok dergi ve gazete var. Halen bireysel emeklilik ile ilgili yazılarım Para Dergisinde, Teknik analiz ile ilgili yazılarım Ekonomist dergisinde yer alıyor.

Ayrıca teknik analiz ve bireysel emeklilik alanında gerek sınıf içi gerek internet üzerinden eğitimler veriyorum. www.borfin.com.tr adresinde başlangıç düzeyinde teknik analiz eğitimim ve bireysel emeklilik eğitimlerim mevcuttur.