ROBOT DANIŞMANLAR İŞ BAŞINDA

Teknoloji hayatımızın her alanında. Robot denilince aklımıza insan görünümlü aletler geliyor, genelde. Halbuki, robotlar o kadar çok ve o kadar değişik şekillerde ki. Teknolojinin sonu yok. Tabi ki BES ve BES katılımcıları da teknolojiden paylarına düşeni alıyorlar ve alacaklar. Katılımcılar internet üzerinden hesaplarını takip ediyor, tercih ettiği fonları, fonların ve devlet katkılarının getirisini izleyebiliyor. Fon dağılım değişikliğini yapabiliyor. Teknolojiye dayalı bu hizmetlerin yanında BES şirketleri şimdi de katılımcılara robot danışmanlık (robo-advisory) hizmeti vermeye başlıyor.

İNSAN UNSURU

Danışmanlar robot, ama BES katılımcıları insan. Her birinin risk algısı, yaşam tarzı farklı. Kimisi faiz getirisi istemiyor. Kimisi de hisse senedi fonundan kaçıyor. Kimisi bir uzman gibi piyasanın gelişimine uygun fonlara yatırım yapıyor, kimisi on yıl önce tercih ettiği fon dağılımını hiç değiştirmemiş. Kimisi bir kez bile hesabına girip, fonlarının ne halde olduğunu kontrol etmemiş. Ama, herkes fon getirilerinden şikayetçi. Sistemden memnuniyet düşük. Peki, sorun nerede?

Ana sorunlardan biri düşük gelir iken, diğeri katılımcıların finansal piyasalar konusunda yetersiz bilgiye sahip olması. En önemlisi ise katılımcının getiri sağlama sorumluluğunun kendi omuzlarında olduğunun farkında olmaması. Halbuki, BES katılımcıları sisteme girerken ve daha sonra kendilerine yılda altı kez tanınan fon dağılım değişikliği hakkını kullanarak, en iyi getiriye ulaşmakla yükümlü. Birçok katılımcı sisteme yatırdığı katkı paylarının mevduat gibi değerleneceğini sanıyor. Tercih ettikleri fonlar getiri sağlamayınca çok şaşırıyor, hem birikiminin fonlarda değerlenmesine, hem de getiri olmamasına.

FİNANSAL OKURYAZARLIK

Finansal okuryazarlık, bireylerin finansal terimleri kavrayıp, anlayabilmesi ve kendi yatırımları konusunda bu bilgilerini kullanabilmesidir. Geçtiğimiz haftalarda yaşanan ‘swap’ hadisesi, bir anlamda toplumun finansal okuryazarlığına katkıda bulundu. ‘Swap’ nedir bilmeyen binlerce kişi kavramı ve hangi amaçla kullanıldığını öğrendi. Ama bu yeterli mi? Hayır, yeterli değil ve hiçbir zaman da yeterli olmayacak. Çünkü toplum genelinin finansal piyasalarla ilişkisi temel düzeyde. Halkın büyük çoğunluğu birikimini mevduat, DTH ve altın olarak yapıyor. Hisse senedi yatırımcısı yılladır bir milyonlarda. Onların çok küçük bir kısmı da türev piyasalarda işlem yapabilecek bilgi birikimine sahip. BES, bu altyapıdaki katılımcılarının sermaye ve para piyasalarına yatırım yaparak, buradan gelir elde etmelerini öngörüyor. Sistem böyle kurgulanmış. 

NEDEN ROBOT DANIŞMAN?

Peki, finansal okuryazarlık seviyesi temel düzeyde olan BES katılımcıları sermaye ve para piyasalarına yatırım yapan fonları nasıl seçecek, nasıl karar verecek? Ya kendisi veya onun adına yetkili başka biri fon tercihi yapmalı. Katılımcı sisteme dahil edilirken, fon tercihini kendisi yapıyor veya yapamıyor ise, standart fonlara yönlendiriliyor. İkinci alternatif katılımcıların fon dağılımını değiştirme hakkını portföy yönetim şirketlerine devretmesi. Yasal olarak bunun önü açıldı. Eksik olan ne? Eksik olan portföy yönetim şirketlerinin toplamda 12 milyon katılımcıya ulaşan sektöre birebir hizmet verecek kapasitede olmaması. Sektörde elli dört şirkette, toplamda 750 kişi çalışıyor. Bu da ortalama onbeş-16 bin katılımcıya bir uzman demek ki, buradan sağlıklı bir yatırım kararı çıkmayacağını söylemek çok da zor olmasa gerek.  O zaman geriye ne kalıyor? Üçüncü seçenek olarak katılımcıları teknolojiyle tanıştırmak, robot danışmanlara emanet etmek.

Henüz çok yeni olan robot danışmanlık konusunda BES şirketlerinden Garanti Emeklilik katılımcılarını robot danışmanla tanıştırdı. Diğer şirketler de hazırlıklarını yapıyor. Birer ikişer robot danışmanları devreye alacaklar. EGM verilerine göre robot danışman kullanan katılımcılar henüz 56 bin kişi kadar. Bunların %12si düşük risk, %32’si orta risk, %39’u yüksek risk, %17’si çok yüksek risk profiline sahip katılımcılardan oluşuyor. Robot danışmanlık yazılımlarını yapan firmalar da henüz bir elin parmakları kadar. Ancak önümüzdeki dönemde hem bu tür yazılımların sayısı, hem de bu yazılımları kullanan BES katılımcı sayısının artması beklenebilir.

Peki, robot danışmanlar nasıl çalışıyor? Yazılımına, algoritmasına, modeline göre farklılaşmakla birlikte, öncelikle katılımcının risk profili anlaşılmaya çalışılıyor. Ondan sonra katılımcının emeklilik planı dahilindeki fonlardan seçim yapılarak, ya katılımcıya fon önerisinde bulunuluyor veya doğrudan fon dağılım değişikliği yapılıyor. Eğer, katılımcı portföy yönetim şirketine fon dağılım değişikliği hakkını devretmiş ise.

LUDENS İLERİ FİNANSAL HİZMETLER YÖNETİCİ ORTAĞI Serra Sarıoğlu:

‘Ludens’in misyonu finans alanındaki bilimsel yöntemleri, pratik uygulamalara dönüştürmek. Böylece hem piyasa profesyonelleri, hem de bireysel yatırımcılar için kullanışlı araçlar oluşturmaya çalışıyoruz. BES katılımcılarının finansal okuryazarlığının düşük olması, robot danışman ihtiyacını artırıyor. Çünkü sektörün büyüklüğü karşısında portföy yönetim şirketlerinin kapasitesi yetersiz kalıyor. Ludens’in ürünü olan Robo Advisory BES’te öneri veren bir robot danışmanlık sistemi. Mevzuatta yatırım danışmanlığı hizmetleri lisansa tabi. Pek çok model var, robot danışmanlık ile ilgili. Hepsinin varsayımları birbirinden farklı. Katılımcıların farklı risk profilleri olabilir. Bazı katılımcılar yüksek risk tercih ederken, bazıları riskten kaçınabilir. Ludens Robo Advisor, her risk profili için, bencmark üzerinde getiriler ve öneriler sunabilecek bir algoritmaya sahip. Ürünümüzün katılımcının risk profilinin belirlenmesinde ve buna uygun fon tercihinin oluşturulmasında katılımcıya önemli avantajlar sağlayacağını düşünüyoruz.’  

SMART ADVİCE KURUCU ORTAĞI Onur Yurtsever:

‘Allianz Türkiye ile iş birliği içerisindeyiz. Bizi kurum dışı girişimcilik programı kapsamında da destekleyen Allianz Türkiye ile iş birliğimiz meyvelerini bu yıl içerisinde verecek. AkıllıBES Türkiye'nin insan müdahelesi olmayan tek robot tavsiye sistemidir. Algoritmamız makine öğrenmesine ve davranışsal finansa dayalı olarak çalışıyor. Risk profil analizi yerine, bilimsel çalışmalara ve araştırmalara dayalı Türkiye'nin tek yatırımcı davranış ve psikoloji testini uyguluyor. Akıllı BES piyasa dalgalanmalarını ve trendlerini takip ederek her gün 30 milyonun üzerinde hesaplama yapıyor. Makine öğrenmesi her gün çalışmakta ve fon alım satım sinyallerini takip etmektedir. Bir kere değil, her gün milyonlarca müşteriye hesaplama ve analiz yapan gelişmiş bir yazılım mimarisine sahiptir.’

FİNNET ELEKTRONİK YAY. GENEL MÜDÜRÜ Murat G. Aktaş:

‘Şirketimizce geliştirilen Riskolog, emeklilik şirketleri, portföy yönetim şirketleri, aracı kurumlar, bankalar ve diğer profesyonel yatırımcıların artan ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik, bir portföy optimizasyon uygulamasıdır. Tüm varlık sınıfları (emeklilik ve yatırım fonları, hisse senedi, döviz, değerli madenler, borçlanma araçları vb.) ile portföy optimizasyonu gerçekleştiren Türkiye’deki ilk ve tek robot finansal danışmandır. Riskolog, yatırımcıların mümkün olan en yüksek getiriyi minimum risk alarak elde etmesini amaçlıyor. Böylece tüm finansal ve matematiksel hesapları saniyeler içerisinde gerçekleştirirerek, en optimal portföyü sunuyor.

Lab ve Advisor modüllerinden oluşan Riskolog, hem bireysel hem kurumsal ihtiyaçlara cevap verebilir. Kurumsal bir modül olan, Riskolog Lab ile kurumlar tüm finansal varlıklar için yatırım tavsiyeleri alıp yatırımlarını yönetebilir. Riskolog Advisor modülü ise kurumların müşterilerine yönelik olarak geliştirilmiştir. Kurumlar, Advisor modülünün bir kısmını veya tamamını, internet veya mobil şubeleri aracılığıyla kendi markaları adı altında müşterilerinin kullanımına sunabilir. Riskolog’un esnek yapısı, her müşteri sınıfına ayrı model dizayn edilmesine de imkan tanır.

Riskolog’un veri tabanı tüm varlık ve borçlanma araçlarının geçmiş ve şimdiki gerçek verilerini kapsıyor. Böylece yatırımcılar, gerçek verilerle backtest’ler yapıp, yatırım kararlarını sağlam bir temele dayandırabilir. Dilediğiniz kadar veriyle, dilediğiniz zaman aralığında backtest’ler gerçekleştirip portföylerin performanslarını diğer yatırım araçlarıyla karşılaştırabilirsiniz. Ayrıca, yatırımcıların birikim planlarıyla geleceğe yönelik simülasyonlar oluşturulabilir. Riskolog, tüm bu analizleri gelişmiş grafik ve tablolar ile herkes için anlaşılır, sade ve estetik olarak sunuyor.’ 

GARANTİ EMEKLİLİK GENEL MÜDÜRÜ Burak Göçer:

‘Hem Gönüllü BES, hem de Otomatik BES katılımcılarımızın kullanımına sunduğumuz Fon Koçu’nu, 2017 yıl sonu itibarıyla hayata geçirdik. Fon seçiminin iki farklı boyutu olan risk ve getiriye hizmet eden Fon Koçu önce risk grubuna bakıyor, o profile uygun fonları belirliyor. Risk profilinin belirlenmesi için de, katılımcılarımız sadece 3 dakikalık bir anket dolduruyorlar. Yıl içinde ekonomik değişimler olduğunda ise anket dolduran katılımcılarımızı Fon Koçu’nun risk profiliniz için sunduğu fonlar değişti” şeklindeki uyarısıyla bilgilendiriyoruz. Bugüne kadar 60 bine yakın katılımcımız Fon Koçu’ndan faydalandı. Hizmeti tasarlarken belirlediğimiz hedef kitlenin %30’u internet şubemizden ya da mobil şubemizden fon koçu anketini doldurdu. Finansal okuryazarlığın yüksek olmadığı bir toplumuz. Emeklilik fonlarının seçiminde zorlanıyoruz. 2017’de katılımcılarımızın %5’i fon dağılımlarını değiştirmişti. 2018’de fon dağılım değişikliği oranımız %7’ye yükseldi. 2 puanlık, ama bir önceki yıla göre %40’lık bir artış var, fon dağılım değişikliği hakkını kullanımında. Fon Koçu ile ilgili, bilinmesi gereken önemli bir nokta var. Fon Koçu’nun bir algoritma ve model olduğu, her risk grubuna, kendi özelliklerine uygun dağılımlar sunduğu.  Tabii burada “robot” “algoritma” “model” gibi kelimeler olunca sanki insan kontrolü yokmuş gibi bir algı oluşmasını istemem. İnsan dokunuşu ve görüşü her zaman var. Fonlarımızı başarıyla yöneten Garanti Portföy’deki profesyoneller, her aşamada Fon Koçu’nu takip ve kontrol ediyorlar. Ve Fon Koçu’nun önerilerini bu ekiplerin kontrol ve onayı sonrasında paylaşıyoruz.

Fon Koçu’nun tercih ettiği  fonların getirisi nasıl?” diye baktığımızda; 2019 yılına çok iyi başladık. Yılbaşından bugüne net mevduat %3,5’in biraz üzerindeyken Fon Koçu’nun önerileri %9,3 ile %4,6 arasında getiri sağladı.’

*Para Dergisinin 21-27 Nisan 2019 tarihli sayısında yayınlanmıştır.