BES’E GİRİŞLER İŞTAHINI KAYBETTİ

Feb 18

Feb 18 BES’E GİRİŞLER İŞTAHINI KAYBETTİ

Bireysel emeklilik sistemi 2017 yılına kadar her yıl yaklaşık bir milyon katılımcıyı sisteme dahil ederek hızlı bir büyüme kaydetti. Ancak 2017 yılında başlayan OKS ile gönüllü BES tarafından da çıkışlar hız kazandı. OKS’ye otomatik olarak dahil edilen çalışanların bir kısmı gönüllü BES sözleşmelerini sonlandırdı. Sistem eski hızını kaybetse de 2017’yi artıda kapattı. Ancak 2018’e gelindiğinde önce aylık katkı payı girişleri yavaşladı. Ekim 2018’de de sistemin başladığı günden bu yana ilk defa eksiye döndü. Aylık bazda giren katkı payından daha fazla çıkış oldu. Yıllık bazda ise ilk defa katılımcı sayısı bir önceki yılın altına düştü. 2018’e 6,922 bin katılımcı ile başlayan sistem yılı 6,876 bin katılımcı ile kapattı. Ne oldu da henüz yeni öğrendiğimiz, uyum sağladığımız BES’ten çıkışlar arttı?

OKS BAŞLADI

Yurtdışındaki uygulamalarda, önce mesleki bazlı emeklilik sistemlerinin başladığı, isteyen katılımcıların da gönüllü olarak sisteme katkı payı ödediği görülüyor. Halbuki ülkemizde bireysel emeklilik sistemi öncelikle gönüllü tarafta başladı. Daha sonra OKS ile mesleki bazlı sisteme geçildi. 2017’de başlayan OKS ile kademeli bir geçiş öngörüldü. İlk etapta bin ve üzeri çalışanı olan işverenler ile kamu kesimi kapsama alındı. Ülkemiz ölçeğinde büyük firmalar olan bu işverenlerde çalışanların, finansal okuryazarlık seviyesi ve birikim yapma kabiliyeti nisbeten daha yüksek. Bu nedenle OKS’ye dahil edilenlerin birçoğu zaten bireysel emeklilik sistemini bilen veya katkı payı ödeyenlerden oluşuyordu. OKS’ye dahil edilmeler başlayınca, bu kurumsal firmalarda ve kamuda çalışanların bir kısmı OKS veya Gönüllü BES sözleşmelerinden birini sonlandırmayı tercih etti. Bu yüzden OKS tarafında cayma hakkı kullananların oranı beklentilerin çok üzerinde gerçekleşti. Gönüllü BES tarafı yana dik duruşunu sürdürmeye çalışsa da, tarihinde ilk defa fon çıkışları girişlerin üzerinde gerçekleşti.

DÖVİZDEKİ HAREKET

Ağustos ayına kadar normal rutininde giden gönüllü BES’teki katkı payı akışları, Eylül ve Ekimde yavaşlama ve durma noktasına geliyor. Bu dönemde özellikle döviz kurlarında yaşanan hızlı ve beklenmeyen yükseliş, birçok firmayı iş yapamaz, ödemelerini gerçekleştiremez duruma getirdi. Bu durum istihdam rakamlarına işsizlik oranında artış olarak yansıdı. BES’teki katkı payı girişinin yavaşlaması, gerek işten ayrılan çalışanların, gerekse de işletmesini döndüremeyen işverenlerin nakit ihtiyaçlarını gidermek için BES kaynaklarına başvurduğunu düşündürüyor. Yapılan bir araştırmaya göre Türkiye’de tasarruf eden hane halklarının %50’sinin birikimi BES’te ve başkaca da bir birikimi yok. Mevzuatta katılımcıların kısmi çıkış hakları olmasına rağmen, yönetmelik hazırlanmadığı için, ihtiyaç durumunda sistemdeki birikimlerin belli bir kısmını kullanmak da mümkün olmuyor. Birikimlerine ihtiyaç duyan katılımcılar, sözleşmesini tamamen sonlandırarak sistemden çıkmak zorunda kalıyor.

ENFLASYONUN YÜKSELİŞİ

Ah, enflasyon. Başımızın belası enflasyon. Ülke olarak tam enflasyondan kurtulduğumuzu düşünmeye başlamıştık ki, yine kafasını kaldırdı. Dövizdeki hızlı hareketlerin fiyatlara yansıması gecikmedi. Son birkaç yıldır gıda fiyatlarının da için için yüksek seyretmesinin üzerine gelen dövizdeki artış, birkaç ay içerisinde enflasyonun sıçramasına yetti. Bu ani yükselişin BES’e getirdiği en büyük sıkıntı, %25 devlet katkısının cazibesini yitirmesi oldu. Daha öncesinde birkaç yıllık bir getiriye eşdeğer olan %25 devlet katkısı, bir yıllık getiriye eşitlendi neredeyse. Üstüne son bir yıldır, dövize endeksli olanlar dışında ekonomideki hiçbir yatırım aracının enflasyon üstünde getiri sağlayamaması umutları kırdı. Devlet katkısı fonlarında yer alan borçlanma araçlarının faizin yükselişinden olumsuz etkilenerek, getirilerin negatife dönüşmesi üstüne tuz biber ekti.

SİSTEMDEN EMEKLİ OLANLAR

Sistemden emekli olanların sayısı 90 bine yaklaştı. Sadece 2018 yılında 24 bin kişi emeklilik hakkını kullandı ve birikimlerini alarak sistemden çıktı. Halihazırda her ay sistemden yaklaşık iki bin kişi emekli oluyor. Önümüzdeki dönemde emeklilik hakkını kullananların sayısı da giderek artacak. Özellikle 2023’ten sonra sistemden emekli olanların sayısında çok hızlı bir artış görebiliriz. Bu da gösteriyor ki, sistemi toparlamak, daha işlevsel hale getirmek için dört yılımız var.

İYİLEŞTİRMELER GEREKLİ

Peki, ne yapmalı? 15 yıldır bin bir emekle büyütmeye çalıştığımız sistemden vaz mı geçeceğiz? Tabi ki hayır. Neler yapılabilir? Öncelikle kısmi çıkış hakkının düzenlenmesine acil ihtiyaç var. Birikimlerine ihtiyaç duyan katılımcıları sistemden çıkışa yönlendirmek yerine, sistemde tutmanın yollarını bulmalı. Katılımcıların birikimlerinin belli bir kısmına erişmesine olanak sağlayarak, başlangıç tarihinden kaynaklanan haklarını korumasına yardımcı olabiliriz. Kesintilerdeki muğlaklığı giderebiliriz. Sisteme giren her katılımcının ne kadarlık bir gider ile karşı karşıya olduğunu bilme hakkı var. Diğer taraftan fonların TEFAS platformunda işlem görebilmesinin yolunu açmak gerek. Varlık seçimini yapmasını istediğimiz katılımcı TEFAS platformu üzerinden, sistemdeki en iyi getiriyi sağlayan fona ulaşabilmeli. Çünkü aynı türdeki fonların getirileri arasında ciddi farklar var. En önemlisi ise sistem getiri sağlayabilmeli.

Zeynep Candan Aktaş

Bireysel emeklilik, benim için çalışma hayatı boyunca farkında olmadan temellerini attığım, sistem uygulanmaya başlayınca, tam da bu temellerin üstüne oturan bir yapı. Amacım ne sistemi yermek ne de övmek. Ama şunu biliyorum: Bizim gibi ülkeler dünyanın para bolluğuna boğulduğu geçtiğimiz 15-20 yılı yatırım yerine, tüketerek geçirdi. Borcu olmayanlar neredeyse parmakla gösterilir oldu. Önümüzdeki dönem bu borçların ödenme zamanı gelecek. Ancak biz halk olarak tasarruf yapmıyoruz, yapamıyoruz. Bunun nedenleri farklı olsa da gerçek şu ki, artık biriktirmek zorundayız. Bu bireysel emeklilik yoluyla olur, şahsi yatırımlarla olur, altın alarak olur, bankada mevduat yoluyla olur, dövizle olur… Herkesin kendi tercihi. Ben burada bireysel emeklilik sistemi içindekilerin sistemi tanımasını, sistemden nasıl daha fazla verim alabileceğinin yollarını, katılımcının lehine ve aleyhine olabilecek gelişmeleri yazmak, duyurmak istiyorum. Bu arada katılımcılar da sistemle ilgili düşüncelerini, sistemden beklentilerini, kendileri için olumlu ve olumsuz yönleri, merak ettikleri soruları yazarlarsa, bunları tartışırız, elimizden geldiğince sorulara cevap veririz ve en önemlisi belki ilgililere, yetkililere sesinizi duyurabiliriz.

Teknik analiz ise daha Türkiye’de teknik analizin ‘T’si ortalarda yok iken, kareli defter yapraklarını birbirine ekleyerek oluşturduğum grafiklerle başladı. 1990’dan beri fiyatların hareketini merak ediyorum ve anlamaya çalışıyorum. Bunun için okuyor, araştırıyor ve bildiklerimi piyasada test ediyorum. Kazandığım da oluyor, kaybettiğim de. Ancak artık şunu net olarak biliyorum, piyasalarda kazanmanın tek yolu kendinizi tanımak ve kendi kapasitenizde riskler alabilmektir. Kapasitenizi aşan risk sizi uyutmaz, kapasitenizin altındaki risk de kazandırmaz. Bu dengeyi kurabilir, üstüne de teknik analiz yöntemlerini uygulayarak alım-satım zamanlarını ve fiyatlarını öngörebilirseniz, kazanmamanız için bir sebep kalmaz.

Yaklaşık 20 yıldır ekonomi dergilerinde, gazetelerde piyasaya ilişkin öngörüler, gerçekleşmeler, teknik analiz grafikleri üzerinden yorumlar yazıyorum. Bunlar arasında Trend Dergisi, Yeni Yüzyıl, Radikal, Ekonomik Bülten, Tekborsa, Gazete Vatan, Milliyet, gibi birçok dergi ve gazete var. Halen bireysel emeklilik ile ilgili yazılarım Para Dergisinde, Teknik analiz ile ilgili yazılarım Ekonomist dergisinde yer alıyor.

Ayrıca teknik analiz ve bireysel emeklilik alanında gerek sınıf içi gerek internet üzerinden eğitimler veriyorum. www.borfin.com.tr adresinde başlangıç düzeyinde teknik analiz eğitimim ve bireysel emeklilik eğitimlerim mevcuttur.