OKS’DEN ÇIKIP GÖNÜLLÜ BES’E GEÇİLMELİ Mİ?
Ülkemizde bireysel emeklilik sistemi 20. yılını tamamlamak üzere. Toplumda BES bilinirliği arttı. Gönüllü bireysel emeklilik tarafında 8 milyon, OKS (Otomatik Katılım Sistemi) tarafında 7 milyon çalışan sisteme katkı payı ödüyor. Sistemdeki toplam birikim 600 milyara doğru yol alıyor. Bunlar çok güzel gelişmeler. Ancak sistemin bilinirliği artıkça özellikle OKS tarafındaki fon seçenekleri katılımcılara yetmemeye başladı. Katılımcılar fon dağılımı konusunda daha özgür, daha seçici olmak istiyor ve soruyor: OKS’den çıkıp, gönüllü BES’e geçeyim mi?
Elbette katılımcılar için soru tek olsa da yanıtı etkileyen pek çok unsur var: Biz bunları açıklayalım, herkes kendi kararını versin, daha iyi olmaz mı?
EMEKLİLİK PLANI VE AKTARIM
Emeklilik planı katılımcının sisteme ne kadar katkı payı ödeyeceğini, vadelerini, sunulacak fonları ve kesintilerini gösteriyor. Gönüllü bireysel emeklilik tarafında isteyen herkes emeklilik planını özgürce belirleyerek istediği BES şirketlerinde, istediği kadar sözleşme imzalayabiliyor. Ancak OKS tarafında, çalışanları işveren sisteme dahil ettiği için emeklilik planı tercihini işveren yapıyor. Dolayısıyla OKS tarafındaki çalışanlar faizli-faizsiz emeklilik planı değişikliği haricinde emeklilik planlarını değiştiremiyor. Yine aynı nedenle çalışanlar mevcut işveren nezdinde kaldığı sürece aktarım hakkını da kullanamıyor. Diğer yandan bazı işverenler çalışan adına fon dağılım değişikliği hakkını kullandığından, fon dağılım değişikliği yapamayan çalışanlar da var.
EK KATKI PAYI
Gönüllü bireysel emeklilik tarafında, emeklilik planının en alt sınırından aşağı olmamak üzere, isteyen istediği kadar düzenli katkı payı ödeyebilir. İstediği zaman da ek katkı payı yatırabilir. OKS tarafında ise katkı payı maaşın en az yüzde 3’ü kadar olmak zorunda. Çalışan isterse maaşının yüzde 100’üne kadar katkı payı ödeyebilir. Fakat bunun üstünde herhangi bir ek katkı payı ödeyemiyor. (Fakat ‘askıda’* olan sözleşmelere ek katkı payı yatırılabiliyor)
FON SEÇENEKLERİ
Gönüllü BES tarafında fonların çok büyük bir kısmının ünvanlarından portföyde hangi yatırım aracının ağırlıkta olduğu anlaşılabiliyor. Hisse senedi fonu, kıymetli madenler fonu, borçlanma araçları fonu, dış borçlanma araçları fonları vb. Halbuki OKS tarafında başlangıç fonu, standart fon ve değişken fonlar var. Örneğin; OKS tarafında döviz cinsi getiri sağlamak isteyen veya altın yatırımı yapmak isteyenler hangi fonlara yatırım yapmalı, sorusunun cevabı yok.
Diğer yandan OKS tarafında çalışanlar zorunlu olarak ilk iki ay sadece başlangıç fonlarını tercih edebiliyor. Bu da çalışanların fon dağılımını değiştiremedikleri algısını pekiştirerek birikimlerini kendi halinde bırakmasına neden oluyor. Bir yılın sonunda hala başlangıç fonunda olanlar otomatik olarak standart fonlara atanıyor. Başlangıç fonları ve standart fonların risk ve getirisi düşük olduğundan uzun vadede birikimler enflasyon karşısında eriyor.
DEVLET KATKILARI
OKS’de gönüllü BES katılımcılarına verilen yüzde 30 devlet katkısının yanında 1,000 lira başlangıç devlet katkısı var. Bunların üstüne emeklilik hakkı kazanıldığında birikimlerin yıllık gelir sigortasına aktarılması halinde, aktarılan kısmın yüzde 5’i kadar daha ek devlet katkısı bulunuyor. Devlet katkıları konusunda OKS ile gönüllü BES arasında bir fark daha var. Gönüllü BES tarafında devlet katkıları hazine tarafından nakit olarak katılımcıların hesaplarına aktarılıyor ve bu nakit hemen devlet katkısı fonu almak için kullanılıyor. Halbuki OKS tarafında devlet katkıları mahsuben takip ediliyor. OKS’de 3 yılını tamamlayanların DK hesabındaki birikimin yüzde 15’i, altı yılı tamamlayanların yüzde 35’i ve 10 yılı tamamlayanların yüzde 60’ı gönüllü BES tarafındaki devlet katkısı fonlarına nakit olarak aktarılıyor. Bu nedenle OKS tarafında devlet katkısı getirileri ile gönüllü BES tarafındaki devlet katkısı fonlarının getirileri ayrışıyor. Özellikle devlet katkısı fonlarına en az yüzde 30 oranında hisse senedi alınması zorunluluğundan sonra uzun vadede devlet katkısı getirileri arasındaki fark büyüyecektir.
KESİNTİLER
Bireysel emeklilik sisteminde iki türlü kesinti var. Birincisi katılımcının kendinden veya katkı payları üzerinden alınan giriş aidatı ve yönetim gider kesintisi. Diğeri ise fonların portföyleri üzerinden alınan fon toplam gider kesintisi. Gönüllü bireysel emeklilik tarafında sisteme girerken giriş aidatı alınabildiği gibi, katkı payları üzerinden de, ilk beş yıl (ödenen giriş aidatı dahil olmak üzere) aylık brüt asgari ücretin yüzde 8,5’una kadar yönetim gider kesintisi uygulanabiliyor. Fonların portföyleri üzerinden alınan fon toplam gider kesintileri fon cinsine göre yüzde2,28’e kadar ulaşabiliyor. Halbuki otomatik katılım tarafında giriş aidatı ve yönetim gider kesintisi hiç alınmadığı gibi fonların portföyleri üzerinden yapılan toplam kesintiler de yıllık yüzde 1,09 seviyesini aşamıyor.
İKİ TARAFA DA YATIRIM YAPMANIN AVANTAJI
Peki, OKS veya gönüllü bireysel emeklilikten birini seçmek zorunda mısınız? Hem gönüllü BES’te hem de OKS’de olmanın getirdiği avantajı biliyor musunuz? Bir taraftan gönüllü BES’te, diğer yanda OKS’de yıllık brüt asgari ücret tutarında katkı payı ödeme kapasitesi olanlar her iki taraftan da yıllık 42,160 lira olmak üzere toplamda 84,321 liraya ulaşan devlet katkısı alabiliyorlar. Çalışanın maaşından aylık katkı payı ödediği sözleşmelere mevzuat ek katkı payı yatırmaya izin vermiyor. Ancak ‘askıdaki’* sözleşmelere ek katkı payı yatırılmasının önünde bir engel bulunmuyor.
* OKS sözleşmesinin ‘askıda’ olması çalışanın iş değişikliği nedeniyle eski şirketindeki plana bağlı, aylık maaşından katkı payı yatırılmayan sözleşmeyi ifade ediyor. Çalışan ‘askıdaki’ sözleşmesini isterse yeni şirketindeki sözleşmesine aktarabilir, isterse de açık tutarak dışarıdan katkı payı ödeyebilir veya hiç bir şey yapmaz, katılımcının mevcut birikimi tercih ettiği fonlarda değerlenmeye devam eder.
**Para Dergisi’nin 9-15 Temmuz 2023 tarihli sayısında yayınlanmıştır.
