BES’TE YENİ HAK: KISMİ ÇIKIŞ**

Oct 8

Oct 8 BES’TE YENİ HAK: KISMİ ÇIKIŞ**

‘Kısmi Çıkış’ Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanununda yer alan fakat yönetmelik hazırlanmadığı için uygulanmayan bir olanak, bir hak olarak değerlendirilebilir. 11. Kalkınma Planı’nda katılımcıların kısa vadeli nakit ihtiyaçları dolayısıyla, sistemden çıkışlarının önlenmesi amacıyla sağlık, evlilik, eğitim, mülk sahibi olma gibi ihtiyaçların karşılanması için bireylere sistemden çıkmadan birikimlerinin bir kısmını çekme olanağı tanınacaktır, deniyor. Buradan, yasada mevcut olan ancak uygulanmayan bir hakkın, bir olanağın BES katılımcılarına sunulacağı anlaşılıyor. Öyleyse gelin bakalım ‘kısmı çıkış’ nedir? Avantaj ve dezavantajları nelerdir?

KISMI ÇIKIŞ NEDİR?

‘Kısmi çıkış’, bireysel emeklilik sisteminde belli bir zaman kalan katılımcıların, acil ihtiyaçlarını veya konut alımı gibi yüklü ödeme gerektiren ihtiyaçlarını gidermek için, birikimlerinin belirlenen bir kısmını çekme, kullanma anlamına geliyor. Peki, neden böyle bir şeye ihtiyaç duyuluyor? Yapılan araştırmalara göre BES’teki katılımcıların %50’sinin başka bir yatırımı veya dışarıda herhangi bir birikimi yok. Yani, katılımcı ne biriktirebiliyorsa bunu BES’e yatırmış. Haklı tabi ki. Çünkü burada birikimlerin karşılığında devlet katkısı alabiliyor. Bu güzel, demek ki katılımcılara BES’i ve devlet katkısını anlatabilmişiz. Katılımcı buradaki faydayı görmüş, birikimini BES’te yapıyor. Ancaak, birikimini sadece BES’te yapan katılımcıların acil nakit ihtiyaçları olduğunda ‘kısmi çıkış’ hakkı tanımlanmadığı için, birikimlerinin tamamını alarak sistemden çıktıklarını görüyoruz. Bu durumda da, ertelenmiş giriş aidatı ve yönetim gider kesintileri nedeniyle, birikiminde oluşan kayıplar, katılımcıları üzüyor, sistemden soğutuyor. Erken çıkış nedeniyle çoğu zaman devlet katkılarına da hak kazanamayan katılımcılar sistemden şikayet ediyor, bu da BES hakkında olumsuz bir algıya neden oluyor.

AVANTAJLARI

Sistemde ‘kısmı çıkış’ hakkının tanımlanması ne getirecek? Öncelikle gerekli şartları taşıyan katılımcıların ihtiyaçlarını giderebilmesine olanak sağlanacak. Katılımcının BES’te birikimi var, ancak o an için ihtiyacını giderecek nakiti yok. Mevcut sistemde birikimini kullanma olanağı olmadığından, tek çare birikiminin ve hak kazandığı devlet katkılarının tamamını alarak sistemden çıkmak. Eee, binbir emekle sisteme dahil ettiğimiz katılımcıyı neden böyle, birikiminin tamamını eline vererek gönderiyoruz. Onu mümkün olduğunca sistemde tutmak hem katılımcının yararına, hem de sistem paydaşlarının yararına değil mi? Katılımcının sistemde geçirdiği süre uzadıkça devlet katkılarına hak kazanma olanağı artar, birikimi büyür.

DEZAVANTAJLARI

Diğer taraftan ‘Kısmi çıkış’ hakkının kullanılmasıyla ilgili şöyle itirazlar geliyor. BES uzun vadeli bir yatırımdır, kısa vadeli ihtiyaçlar için feda edilmemeli. Bu nedenle ‘kısmi çıkış’ hakkı verilmemeli ki, katılımcının birikimleri sistemde uzun süre kalsın, yatırıma devam edilsin. Bir diğer itiraz noktası da ‘kısmi çıkış’ hakkının sisteme tanımlanmasıyla, böyle bir ihtiyacı olmayan katılımcıların bile, bu hakkı kullanmak isteyecekleri ve bunun da sistemin küçülmesine, büyüyememesine neden olacağı görüşü. Tabi ki bu görüşlerin de haklı olduğu noktalar var. Bunları da göz önüne almak, sistemi ona göre kurgulamak daha doğru olacaktır.

38 YIL YATIRIM YAPMAK

Bireysel emeklilik sistemi uzun vadeli bir yatırım. Sisteme 18 yaşında giren bir katılımcının 56 yaşında sistemden emekli olabilmek için 38 tam yıl sistemde kalması gerekiyor. Neredeyse yarım yüzyıl. Bu kadar uzun süre içerisinde insanlar evleniyor, çocukları oluyor, ev, araba, çocukların eğitimi gibi büyük harcama gerektiren ihtiyaçları oluyor. Allah korusun, hastalıklar, ölümler oluyor. Bireysel emeklilik sistemine giren katılımcılara, ‘sen 38 yıl boyunca sadece sisteme katkı payı öde, başka ihtiyaçların hasıl olduğunda, bunu bankadan kredi çekerek veya başkalarından borç alarak gider’ demek; çok bencilce bir bakış açısı. Katılımcıyı anlamayan, katılımcının ihtiyaçlarını gidermek için olanak sağlamayan sisteme, katılımcının tepkisi ne olur? Olan veya olacak olan şu: Katılımcı sisteme girmez, sistemden uzak durur. Ülkemizde 18 yaş üstü nüfus, yaklaşık 55-60 milyon civarında iken, bireysel emeklilik sistemine gönüllü olarak dahil ettiğimiz katılımcı sayısı 7 milyona ulaşamadı. Burada neden katılımcıların BES’e girmediği konusunda birçok şey söylenebilir. Ancak bu 7 milyon katılımcıyı 55 milyona çıkarmak istiyorsak, ülkemizdeki gelir yetersizliği problemini görmek ve bu probleme rağmen bireyleri sisteme dahil etmek için de kısmi çıkış hakkını sisteme uyarlamak zorundayız. Ha, ihtiyacı olmadığı halde sistemdeki birikimini kullanmak isteyecek katılımcılar olabilir mi, olabilir tabi ki. Ama burada yapılması gereken şey onları sistemde zorla tutmak değil, emeklilik ve birikim konusunda bilgilendirmek, geleceğe yatırıma ikna etmek, ihtiyaçları olduğunda da sistemin onların yanında olduğunu, onlara yardımcı olacağını göstermek. Gerisi kendiliğinden gelecektir.

*Para Dergisinin 18-24 Ağustos 2019 haftasında yayınlanmıştır.

**22 Ocak 2022 Cumartesi ve 31727 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren 4632 sayılı Bireysel Emeklilik Kanunu’nda yapılan değişiklik ile kısmı çıkış düzenlemeleri konusunda SEDDK yetkilendirildi.

Zeynep Candan Aktaş

Bireysel emeklilik, benim için çalışma hayatı boyunca farkında olmadan temellerini attığım, sistem uygulanmaya başlayınca, tam da bu temellerin üstüne oturan bir yapı. Amacım ne sistemi yermek ne de övmek. Ama şunu biliyorum: Bizim gibi ülkeler dünyanın para bolluğuna boğulduğu geçtiğimiz 15-20 yılı yatırım yerine, tüketerek geçirdi. Borcu olmayanlar neredeyse parmakla gösterilir oldu. Önümüzdeki dönem bu borçların ödenme zamanı gelecek. Ancak biz halk olarak tasarruf yapmıyoruz, yapamıyoruz. Bunun nedenleri farklı olsa da gerçek şu ki, artık biriktirmek zorundayız. Bu bireysel emeklilik yoluyla olur, şahsi yatırımlarla olur, altın alarak olur, bankada mevduat yoluyla olur, dövizle olur… Herkesin kendi tercihi. Ben burada bireysel emeklilik sistemi içindekilerin sistemi tanımasını, sistemden nasıl daha fazla verim alabileceğinin yollarını, katılımcının lehine ve aleyhine olabilecek gelişmeleri yazmak, duyurmak istiyorum. Bu arada katılımcılar da sistemle ilgili düşüncelerini, sistemden beklentilerini, kendileri için olumlu ve olumsuz yönleri, merak ettikleri soruları yazarlarsa, bunları tartışırız, elimizden geldiğince sorulara cevap veririz ve en önemlisi belki ilgililere, yetkililere sesinizi duyurabiliriz.

Teknik analiz ise daha Türkiye’de teknik analizin ‘T’si ortalarda yok iken, kareli defter yapraklarını birbirine ekleyerek oluşturduğum grafiklerle başladı. 1990’dan beri fiyatların hareketini merak ediyorum ve anlamaya çalışıyorum. Bunun için okuyor, araştırıyor ve bildiklerimi piyasada test ediyorum. Kazandığım da oluyor, kaybettiğim de. Ancak artık şunu net olarak biliyorum, piyasalarda kazanmanın tek yolu kendinizi tanımak ve kendi kapasitenizde riskler alabilmektir. Kapasitenizi aşan risk sizi uyutmaz, kapasitenizin altındaki risk de kazandırmaz. Bu dengeyi kurabilir, üstüne de teknik analiz yöntemlerini uygulayarak alım-satım zamanlarını ve fiyatlarını öngörebilirseniz, kazanmamanız için bir sebep kalmaz.

Yaklaşık 20 yıldır ekonomi dergilerinde, gazetelerde piyasaya ilişkin öngörüler, gerçekleşmeler, teknik analiz grafikleri üzerinden yorumlar yazıyorum. Bunlar arasında Trend Dergisi, Yeni Yüzyıl, Radikal, Ekonomik Bülten, Tekborsa, Gazete Vatan, Milliyet, gibi birçok dergi ve gazete var. Halen bireysel emeklilik ile ilgili yazılarım Para Dergisinde, Teknik analiz ile ilgili yazılarım Ekonomist dergisinde yer alıyor.

Ayrıca teknik analiz ve bireysel emeklilik alanında gerek sınıf içi gerek internet üzerinden eğitimler veriyorum. www.borfin.com.tr adresinde başlangıç düzeyinde teknik analiz eğitimim ve bireysel emeklilik eğitimlerim mevcuttur.