BES’İN 20 YILINDA KİLOMETRE TAŞLARI

Nov 13

Nov 13 BES’İN 20 YILINDA KİLOMETRE TAŞLARI

Bireysel emeklilik sistemi 20. yaşını tamamladı. Artık daha kararlı, daha istikrarlı bir yolda yürüyor. Başlangıçta sadece çalışanlara vergi iadesi ile fayda sağlayan sistem; çalışan-çalışmayan, genç-yaşlı, kadın-erkek herkese fayda sağlayan devlet katkısı ile destekleniyor. Gelin bu hafta BES’in bu 20 yıldaki gelişimini, ilerlemesini izleyelim, önümüzdeki dönemlerdeki hedeflerine bakalım:

DEVLET KATKISI UYGULAMASI

2003 yılından 2013 yılına kadar bireysel emeklilik sistemine 18 yaşını bitiren ve TC vatandaşı olan herkes girebiliyor ancak sisteme destek olarak uygulanan vergi iadesinden sadece çalışanlar faydalanabiliyordu. Hatta çalışanlar aldıkları vergi iadesini tüketimde kullandığından, verilen teşviğin sisteme de bir katkısı olmuyordu. 2013 yılında uygulanan devlet katkısı uygulaması ile sadece ilk yılda sisteme bir milyon yeni katılımcı dahil olmuş, sistem bir anda silkinerek gündeme oturmuştu. Bilindiği gibi devlet katkısı uygulamasıyla sisteme yatırılan katkı paylarının karşılığında devlet de yüzde 30 teşvik veriyor ve bu teşvik de sistem içinde kalarak, sistemin büyümesine, gelişmesine katkı sağlıyor. Bugün devlet katkısı fonlarında değerlendirilen tutar 75,5 milyara ulaştı. Bu rakama OKS tarafında çalışanlar için mahsuben takip edilen tutarlar dahil değil. Onları da dahil ettiğimizde 80 milyara ulaşan belki de aşan bir devlet katkısından söz ediyoruz.

OTOMATİK KATILIM UYGULAMASI

2017 yılında çalışanları işverenleri aracılığıyla sisteme dahil eden otomatik katılım sistemi (OKS) uygulanmaya başlandı. Otomatik katılım sisteminin devreye girmesiyle bugün 7,2 milyon çalışan her ay sisteme maaşlarının en az yüzde 3’ü oranında katkı payı ödüyor ve bu katkı paylarının karşılığında yüzde 30 devlet katkısı alıyor. OKS tarafında devlet katkıları hariç yaklaşık 50 milyara ulaşan bir fon büyüklüğünden söz ediyoruz.

BEFAS UYGULAMASI

Bireysel emeklilik sisteminde katılımcılar, BEFAS sayesinde başka emeklilik şirketlerinin kurduğu fonlara da yatırım yapma olanağına kavuştu. Halihazırda BEFAS’ta 283 adet fon işlem görüyor ve işlem hacmi de 18 milyara ulaştı. BEFAS henüz TEFAS gibi bütün fonların bütün katılımcılara açık olduğu bir fon havuzu değil. TEFAS yatırımcılarının finansal okuryazarlığına güvenen finansal sistemimiz, BES katılımcılarının finansal okuryazarlığına güvenmiyor. Sistemin gelişmesi ve katılımcıların özgürce fon seçimi yapabilmesi için BEFAS’taki bütün fonların bütün katılımcılara açılması gerekiyor.

18 YAŞ ALTININ SİSTEME DAHİL EDİLMESİ

Sistem kurulduğunda sadece 18 yaşını tamamlayanlar BES’te sözleşme imzalayabiliyordu. 2021 yılında 18 yaş altındakilerin de sisteme dahil edilmesi mümkün oldu. Böylece ebeveynler çocukları için birikim yapmaya başlarken, genç ve çocuklar da kendi gelecekleri için birikim yapmayı öğreniyorlar. Halihazırda 18 yaş altında yaklaşık bir milyon katılımcının devlet katkıları dahil 10 milyara yakın birikimi oluştu.

VATANDAŞLIK İÇİN BES

2022 yılında yabancılara vatandaşlık verilmesi konusunda alternatif yatırım araçlarından birisi olarak, BES devreye alındı. Sisteme 500 bin dolar karşılığında Türk Lirası yatıran yabancılar 3 yıllık bekleme süresinin ardından Türk Vatandaşı olabiliyorlar.

DEVREDEN DEVLET KATKISI

31 Aralık 2022’de devreden devlet katkısı uygulamaya alındı. Buna göre sisteme toplu para yatırarak giren katılımcılar, yıllık devlet katkısı üst sınırını aşan katkı payları için, gelecek yılarda devlet katkısı alabilecekler. Örneğin 2023 yılında bir yıllık brüt asgari ücret tutarı olan 140,535 lira katkı payı karşılığında 42,160 lira devlet katkısı alınabilecek. Bu düzenleme ile katılımcılar 140,535 lirayı geçen katkı payı ödediğinde fazladan ödenen kısım için gelecek yıllarda devlet katkısı alma olanağı sağlandı.

DEVLET KATKISI FONLARINA YÜZDE 30 HİSSE SENEDİ

Şubat ayındaki deprem sonrası devlet katkısı fonlarına en az yüzde 30 oranında hisse senedi veya borsa yatırım fonu alım zorunluluğu getirildi. Bu uygulama borsa yükselirken devlet katkısı fonlarının da getiri sağlamasına katkıda bulundu. Ancak borsanın düşüş dönemlerinde de değer kayıpları olacağı açık. Bu nedenle önümüzdeki dönemde devlet katkısı fonlarının da aynen değişken fonlar gibi dört farklı risk kategorisinde çeşitlendirilmesi gerekiyor ki, katılımcılar kendi risk algılarına ve sistemde bulundukları döneme göre devlet katkısı fonu seçebilsinler. Ya da katılımcıların hak kazandığı devlet katkılarını dilediğince değerlendirme olanağı sunulmalı.

KISMİ ÇEKİŞ HAKKI

2024 yılı Nisan başında uygulanmaya başlayacak olan kısmi çekiş hakkı ile evlilik, konut alımı, eğitim ve doğal afet durumlarında katılımcılara sistemdeki birikimlerinden ve devlet katkılarında belli oranlarda çekim yapma hakkı tanınacak. Halen üzerinde çalışılan yönetmeliğin uygulanmaya başlaması ile sisteme girişlerin artması beklenebilir.

BES BİRİKİMLERİNİN BANKADA TEMİNAT OLARAK KABULÜ

2024 yılında uygulanmaya alınacak bir diğer değişiklik de BES birikimlerinin bankalarda teminat olarak kabul edilecek olması. Böylece katılımcılar kısa vadeli nakit ihtiyaçları için BES birikimlerini teminat göstererek düşük faizli kredi kullanma olanağına sahip olacaklar.

GENÇLERE BES

2024 yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı’nda yükseköğretim kurumlarına kayıtlı 25 yaş altındaki gençlerin BES katılımlarını ve sistemde kalmalarını teşvik edecek uygulamalar hayata geçirilecektir, deniyor. Halihazırda uygulamaya dönük model önerileri konusunda çalışılıyor.

TAMAMLAYICI EMEKLİLİK SİSTEMİ

2017 yılında uygulamaya alınan otomatik katılım sistemi gönüllü bir sistem olduğundan ve katılımcılara sunulan fon seçenekleri çok sınırlı olduğundan beklenilen performansı sağlayamadı. 2024 yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı’nda otomatik katılım sisteminin tamamlayıcı emeklilik sistemine dönüştürüleceği ve fon çeşitliliğinin katılımcıların risk algısı ve tercihlerine göre çeşitlendirileceği ifade ediliyor. Tamamlayıcı emeklilik sistemi ile çalışanların daha geniş bir fon evreninden tercih yapması ve sistemde daha uzun süre kalması hedefleniyor. Bu hedef için tamamlayıcı emeklilik sisteminde hem çalışanlardan hem de işverenlerden katkı payı kesintisi yapılacak, devlet katkısıyla de sistem desteklenecek.

**Para Dergisi’nin 5-11 Kasım tarihli sayısında yayınlanmıştır.

Zeynep Candan Aktaş

Bireysel emeklilik, benim için çalışma hayatı boyunca farkında olmadan temellerini attığım, sistem uygulanmaya başlayınca, tam da bu temellerin üstüne oturan bir yapı. Amacım ne sistemi yermek ne de övmek. Ama şunu biliyorum: Bizim gibi ülkeler dünyanın para bolluğuna boğulduğu geçtiğimiz 15-20 yılı yatırım yerine, tüketerek geçirdi. Borcu olmayanlar neredeyse parmakla gösterilir oldu. Önümüzdeki dönem bu borçların ödenme zamanı gelecek. Ancak biz halk olarak tasarruf yapmıyoruz, yapamıyoruz. Bunun nedenleri farklı olsa da gerçek şu ki, artık biriktirmek zorundayız. Bu bireysel emeklilik yoluyla olur, şahsi yatırımlarla olur, altın alarak olur, bankada mevduat yoluyla olur, dövizle olur… Herkesin kendi tercihi. Ben burada bireysel emeklilik sistemi içindekilerin sistemi tanımasını, sistemden nasıl daha fazla verim alabileceğinin yollarını, katılımcının lehine ve aleyhine olabilecek gelişmeleri yazmak, duyurmak istiyorum. Bu arada katılımcılar da sistemle ilgili düşüncelerini, sistemden beklentilerini, kendileri için olumlu ve olumsuz yönleri, merak ettikleri soruları yazarlarsa, bunları tartışırız, elimizden geldiğince sorulara cevap veririz ve en önemlisi belki ilgililere, yetkililere sesinizi duyurabiliriz.

Teknik analiz ise daha Türkiye’de teknik analizin ‘T’si ortalarda yok iken, kareli defter yapraklarını birbirine ekleyerek oluşturduğum grafiklerle başladı. 1990’dan beri fiyatların hareketini merak ediyorum ve anlamaya çalışıyorum. Bunun için okuyor, araştırıyor ve bildiklerimi piyasada test ediyorum. Kazandığım da oluyor, kaybettiğim de. Ancak artık şunu net olarak biliyorum, piyasalarda kazanmanın tek yolu kendinizi tanımak ve kendi kapasitenizde riskler alabilmektir. Kapasitenizi aşan risk sizi uyutmaz, kapasitenizin altındaki risk de kazandırmaz. Bu dengeyi kurabilir, üstüne de teknik analiz yöntemlerini uygulayarak alım-satım zamanlarını ve fiyatlarını öngörebilirseniz, kazanmamanız için bir sebep kalmaz.

Yaklaşık 20 yıldır ekonomi dergilerinde, gazetelerde piyasaya ilişkin öngörüler, gerçekleşmeler, teknik analiz grafikleri üzerinden yorumlar yazıyorum. Bunlar arasında Trend Dergisi, Yeni Yüzyıl, Radikal, Ekonomik Bülten, Tekborsa, Gazete Vatan, Milliyet, gibi birçok dergi ve gazete var. Halen bireysel emeklilik ile ilgili yazılarım Para Dergisinde, Teknik analiz ile ilgili yazılarım Ekonomist dergisinde yer alıyor.

Ayrıca teknik analiz ve bireysel emeklilik alanında gerek sınıf içi gerek internet üzerinden eğitimler veriyorum. www.borfin.com.tr adresinde başlangıç düzeyinde teknik analiz eğitimim ve bireysel emeklilik eğitimlerim mevcuttur.