BES’TE HEDEFLER — Zeynep Candan Aktaş

Nov 5

Nov 5 BES’TE HEDEFLER

2023 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı Resmi Gazete’de yayınlandı. Programda bireysel emeklilik sistemi ile ilgili gerçekleşmeler ve hedefler yer alıyor. 18 yaş altının sisteme katılmasının ve devlet katkısının yüzde 25’ten yüzde 30’a çıkarılmasının, sistemin büyümesine katkıda bulunduğu belirtiliyor. Bireysel emeklilik ile ilgili hedefler arasında, katılımcı sayısının istikrarlı bir şekilde devam ettirilmesi, sistemde kalış süresinin artırılması ve fon tutarının yükseltilmesi gösteriliyor. Bunun için yapılacaklar arasında katılımcıların finansman ihtiyaçları nedeniyle sistemden ayrılmadan, avantajlı koşullarla kredi çekebilmelerine yönelik düzenleme yapılması öneriliyor. Diğer yandan özellikle KOBİ’lerde finansal okuryazarlığın artırılması için KOSGEB e-akademi ve Kredi Kayıt Bürosu işbirliği ile eğitimler düzenlenmesi hedefleniyor.

GERÇEKLEŞMELER

Önceki yıldan başlayarak yapılan düzenlemelerle, önce fonların kademeli bir geçişle BEFAS'ta işlem görmesi sağlandı. Bu düzenleme ve değişiklikler, sistemdeki katılımcı sayısı ve fon tutarının artışına ciddi şekilde katkı sağladı. Geçen yıla kadar gönüllü BES tarafında bir türlü yedi milyonu geçemeyen katılımcı sayısı düzenlemelerin ardından 7,7 milyona, fonların toplamı da 337 milyara ulaştı. OKS (Otomatik Katılım Sistemi) tarafında da 6,6 milyon çalışan ve 28 milyarlık bir fon büyüklüğü mevcut. Halihazırda devlet katkısı dahil birikim 365 milyar iken, 14 milyon aşkın kişi de BES sayesinde birikim yapıyor. Şimdilik kişi başına birikimler düşük gibi görünse de, çok genç olan bireysel emeklilik sistemi toplumda kabul görüp, alternatif yatırım araçları arasında yerini alıyor.

UYGULAMAYA ALINAN DÜZENLEMELER

Önceki yıldan başlayarak bireysel emeklilik mevzuatında pek çok değişiklik yapıldı. Kademeli bir geçişle önce bireysel emeklilik fonlarının BEFAS’ta işlem görmesi sağlandı. Böylece katılımcılar kendi şirketlerinin sunduğu fonların yanında diğer bireysel emeklilik şirketlerinin sunduğu fonlara da ulaşabilme olanağı buldu. Devlet katkılarının yüzde 30’a çıkarılması, 18 yaş altının bireysel emekliliğe girebilmesi, OKS’de 45 yaş üstü çalışanların talep etmeleri halinde sisteme dahil edilmesi ve Türk Vatandaşı olmayan yabancıların bireysel emeklilik sistemine katılabilmesi ile ilgili olan düzenlemeler hemen uygulamaya alındı. Böylece 2022 yılını hızlı bir büyüme ile geçiren bireysel emeklilik sistemi 20. yılını tamamlayarak rüştünü ispat etmeye hazırlanıyor.

YÖNETMELİK BEKLEYEN DÜZENLEMELER

Yasal düzenlemesi yapıldığı halde, nasıl yapılacağına dair yönetmelik hazırlanmadığı için henüz uygulanamayan düzenlemeler, katılımcılar tarafından heyecanla bekleniyor. Bunlardan birikimlerin bankalarda teminat olarak gösterilmesi ve kısmi çekiş hakkı, katılımcılara sağlayacağı esneklik ile en çok istenen ve beklenen uygulamalar. Fakat özellikle kısmi çekiş hakkının kullanılması çok fazla detay gerektiriyor. Birikimin ne kadarının çekilmesine izin verilecek, ne kadar süreyle, bu hak ne zaman kullanılabilecek, devlet katkılarından çekiş yapılabilecek mi vb sorulara yanıt aranması ve emeklilik şirketlerinin buna uygun altyapı hazırlaması gerekiyor. Aynı şekilde birikimlerin bankalarda teminat olarak gösterilmesi konusunda da çeşitli sorulara yanıt ve çözüm üretilmesi gerekiyor. Örneğin; birikimi bankada teminata verilen katılımcı, sistemden ayrılmak isterse veya emeklilik hakkını kullanmak isterse ne olacak, birikimlerini başka şirkete aktarabilecek mi, hangi bankalardan kredi kullanabilecek? Yapılacak düzenleme ile hem bu tür sorulara yanıt verilmesi hem de ciddi bir bilişim altyapısı kurulması gerekiyor. Belki de, bütün BES şirketlerinin ve bütün bankaların ortak hareket edebileceği özel bir kredi platformu üzerine çalışmak gerekebilir. Dolayısıyla bu iki konuda uygulamaya geçilmesi biraz daha zaman alacak gibi görünüyor.

Diğer yandan toplu katkı payı ödenmesi durumunda yıllara sari devlet katkısı alınabilmesi konusunda yapılan düzenleme de henüz yönetmelik hazırlanamadığından uygulanamıyor. Halbuki, uygulamanın hayata geçmesi ile sisteme yüklü miktarlarda katkı payı yatırmak olanaklı hale gelecek. Diyeceksiniz ki, halihazırda sisteme yüklü miktarda katkı payı yatırılamıyor mu? Yatırılabiliyor elbet. Fakat yıllık brüt asgari ücreti tutarını aşan katkı payları için devlet katkısı alınamıyor. Bu nedenle katılımcılar devlet katkısı avantajından faydalanmak için katkı paylarını yıllık brüt asgari ücret tutarı ile sınırlıyor.

Yönetmelik bekleyen bir diğer uygulama da dövizli BES konusu. Yurtdışında yaşayan Türk Vatandaşlarına yönelik olarak tasarlanan dövizli BES şimdilik gündeme girmeyi başaramamış gibi görünüyor.

*Para Dergisinin 30 Ekim-5 Kasım 2022 tarihli sayısında yayınlanmıştır.

Zeynep Candan Aktaş

Bireysel emeklilik, benim için çalışma hayatı boyunca farkında olmadan temellerini attığım, sistem uygulanmaya başlayınca, tam da bu temellerin üstüne oturan bir yapı. Amacım ne sistemi yermek ne de övmek. Ama şunu biliyorum: Bizim gibi ülkeler dünyanın para bolluğuna boğulduğu geçtiğimiz 15-20 yılı yatırım yerine, tüketerek geçirdi. Borcu olmayanlar neredeyse parmakla gösterilir oldu. Önümüzdeki dönem bu borçların ödenme zamanı gelecek. Ancak biz halk olarak tasarruf yapmıyoruz, yapamıyoruz. Bunun nedenleri farklı olsa da gerçek şu ki, artık biriktirmek zorundayız. Bu bireysel emeklilik yoluyla olur, şahsi yatırımlarla olur, altın alarak olur, bankada mevduat yoluyla olur, dövizle olur… Herkesin kendi tercihi. Ben burada bireysel emeklilik sistemi içindekilerin sistemi tanımasını, sistemden nasıl daha fazla verim alabileceğinin yollarını, katılımcının lehine ve aleyhine olabilecek gelişmeleri yazmak, duyurmak istiyorum. Bu arada katılımcılar da sistemle ilgili düşüncelerini, sistemden beklentilerini, kendileri için olumlu ve olumsuz yönleri, merak ettikleri soruları yazarlarsa, bunları tartışırız, elimizden geldiğince sorulara cevap veririz ve en önemlisi belki ilgililere, yetkililere sesinizi duyurabiliriz.

Teknik analiz ise daha Türkiye’de teknik analizin ‘T’si ortalarda yok iken, kareli defter yapraklarını birbirine ekleyerek oluşturduğum grafiklerle başladı. 1990’dan beri fiyatların hareketini merak ediyorum ve anlamaya çalışıyorum. Bunun için okuyor, araştırıyor ve bildiklerimi piyasada test ediyorum. Kazandığım da oluyor, kaybettiğim de. Ancak artık şunu net olarak biliyorum, piyasalarda kazanmanın tek yolu kendinizi tanımak ve kendi kapasitenizde riskler alabilmektir. Kapasitenizi aşan risk sizi uyutmaz, kapasitenizin altındaki risk de kazandırmaz. Bu dengeyi kurabilir, üstüne de teknik analiz yöntemlerini uygulayarak alım-satım zamanlarını ve fiyatlarını öngörebilirseniz, kazanmamanız için bir sebep kalmaz.

Yaklaşık 20 yıldır ekonomi dergilerinde, gazetelerde piyasaya ilişkin öngörüler, gerçekleşmeler, teknik analiz grafikleri üzerinden yorumlar yazıyorum. Bunlar arasında Trend Dergisi, Yeni Yüzyıl, Radikal, Ekonomik Bülten, Tekborsa, Gazete Vatan, Milliyet, gibi birçok dergi ve gazete var. Halen bireysel emeklilik ile ilgili yazılarım Para Dergisinde, Teknik analiz ile ilgili yazılarım Ekonomist dergisinde yer alıyor.

Ayrıca teknik analiz ve bireysel emeklilik alanında gerek sınıf içi gerek internet üzerinden eğitimler veriyorum. www.borfin.com.tr adresinde başlangıç düzeyinde teknik analiz eğitimim ve bireysel emeklilik eğitimlerim mevcuttur.