KISMİ ÖDEME İLE KESİNTİSİZ BES

Bireysel emeklilik sisteminde ‘kısmi çıkış veya kısmi ödeme’ ilk olarak 11. Kalkınma Planında ele alınmıştı. Bireysel Emeklilik Kanununda yer alan kısmı çıkış konusu, yönetmelik olmadığı için uygulanamıyordu. Şimdi yönetmelik hazırlanıyor ve önümüzdeki günlerde Resmi Gazete’de yayınlanması bekleniyor. Bu hafta bir ön hazırlık olarak kısmi çıkış veya kısmi ödeme konusunu basında yer aldığı haliyle değerlendirelim, avantajlarına-dezavantajlarına bir göz atalım:

KISMI ÖDEME VEYA KISMİ ÇIKIŞ NEDİR?

Kısaca, bireysel emeklilik sisteminde katılımcıların belli şartlara bağlı olarak, sistemdeki birikimlerini kullanmasına olanak veren bir uygulama diyebiliriz, kısmi ödeme için. Uygulamanın yürürlüğe girmesiyle katılımcılar; afet durumları başta olmak üzere, evlilik, üniversite eğitimi, konut alımı gibi  ihtiyaçların giderilmesi için bireysel emeklilik sistemindeki birikimlerinin ve devlet katkılarının belirlenen kısmını sistemdeki haklarını kaybetmeden kullanabilecekler. Katılımcılar böylece uzun BES yolculuğunda, hem ihtiyaçlarını gidermiş olacak hem de sistemde kalmaya devam ederek, kazanılmış haklarını muhafaza edecekler.

ŞARTLAR NELER

Kısmi ödeme için öngörülen şartları aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:

1-Ana kapsam olarak kısmi ödemeden sadece gönüllü bireysel emeklilik katılımcıları faydalanabilecek. Ama işveren grup emeklilik sözleşmesi, alacağın devri sözleşmesine konu olanlar ile üzerinde haciz bulunan gönüllü BES sözleşmeleri kısmi ödeme talebinde bulunamayacak. Otomatik katılım (OKS) tarafında ise hiçbir şekilde kısmi ödeme talep edilemeyecek. Kısmi ödemeden faydalanabilmek için afet durumları hariç olmak üzere sistemde 5 yılı tamamlamak gerekiyor. Afet durumunda ise sistemde kalma şartı aranmayacak. Sistemde kaldığı süreye bakılmaksızın bütün gönüllü BES katılımcıları afet halinde kısmi ödeme talebinde bulunabilecek.

Kısmi ödeme başvurusunda bulunduktan sonra takip eden beş yıl tamamlandığında yeniden farklı bir konuda kısmı ödeme talep edilebilecek.

3-Afet durumları, evlilik, konut, üniversite eğitimi gibi durumlardan sadece biri için ve tek bir kez talepte bulunulabilecek. Afet durumları hariç olmak üzere farklı bir durumda talepte bulunmak için tekrar beş yıl geçmesi beklenecek.

4-Kısmi ödeme talep eden katılımcıların başvuru tarihinde sisteme en az beş aylık brüt asgari ücret tutarında katkı payı ödemiş olması gerekiyor. Doğal afet durumunda asgari katkı payı ödeme şartı ortadan kalkıyor.

5-Afet durumları da dahil olmak üzere katılımcıların sistemdeki birikimlerinin en fazla yüzde 50’lik kısmi ödemeye konu olabilecek. Devlet katkısı fonlarından ise afet ve eğitim halinde kısmen alınan tutarın yüzde 25’i kullanılabilirken, diğer durumlarda en fazla yüzde 20’si alınabilecek.

6-Üniversite eğitimi için talepte bulunacak olanların 21 yaşın altında olması gerekiyor. 21 yaş ve üstündekiler üniversite eğitimini gerekçe göstererek kısmi ödeme talebinde bulunamayacak.

7-Başvuru kontrolleri BES şirketleri tarafından yapılacak. Gerekli süre tamamlanmış mı, sunulan gerekçe geçerli mi, talepte bulunmak için yeterli birikim var mı sorularına bireysel emeklilik şirketleri yanıt arayacak ve gerekli şartlar sağlanıyorsa talepler karşılanacak. Örneğin; eğitim için kısmi ödeme almak isteyenler öğrenci belgesi ibraz edecekler.  

8- Eğitim gerekçesi dışındaki kısmi ödeme talepleri, nakit olarak toptan karşılanacak. Eğitim durumunda ise katılımcının birikiminden dört yıl süreyle, yıllık gelir sigortası kapsamında aylık, üç aylık vb. ödeme yapılırken, devlet katkıları dört yıllık sürenin sonunda ödenecek.

9-Kısmi ödeme talebinde bulunan katılımcılardan üç yıl sistemden ayrılmayacağına dair taahhütte bulunmaları istenecek.

AVANTAJLARI

Kısmi ödeme uygulamasıyla öncelikle katılımcıların zor dönemlerinde yanında olan bir bireysel emeklilik sisteminden söz ediliyor olacak. 18 yaşın da sisteme dahil olmasıyla eğitiminde, evliliğinde, konut alımında sistem katılımcıya destek sağlayacak. Bu da katılımcılarda sisteme sadakat ve sistemin faydalarından maksimum düzeyde faydalanma eğilimini açığa çıkarırken, sistem çok daha cazip hale gelecektir. Katılımcılar kısmen ödemeden sonra da kalan parası için fon dağılım değişikliği yapabilecek, emeklilik planını değiştirebilecek ya da aktarım hakkını kullanabilecek. Sadece kısmen ödemeden sonra 3 yıl sistemden ayrılmayacağına dair taahhüt isteniyor. Kısmen ödeme sürecinden sonra 3 yıl boyunca sistemden ayrılma hakkını kullanamayacak.

Diğer yandan katılımcılar acil ihtiyaç olur düşüncesiyle, birden fazla sözleşme imzalıyor ve ödeyebileceği katkı payını birkaç sözleşmeye dağıtıyordu. Bu da her sözleşme için daha uzun süre, giriş aidatı ve yönetim gider kesintisi yapılmasına neden oluyordu. Düzenlemeden sonra tek sözleşmeye daha yüksek katkı payı ödenmesiyle kesintilerden daha kısa sürede kaçınmak mümkün olabilecek.

DEZAVANTAJLAR

Kısmi ödeme hakkının olası bir şekilde yoğun olarak kullanılması önümüzdeki yıllarda sistemin dışına kaynak aktarılmasına, dolayısıyla BES havuzunda durağanlaşmaya neden olabilir. BES havuzu kendisinden beklenen piyasaların derinleşmesi ve ekonominin istikrara kavuşması noktasında işlevlerini yerine getirmekte zorlanabilir. Ekonominin kötü olduğu dönemlerde artacak kısmi çekim talepleri, piyasalarda volatiliteyi artırabilir.

Sonuç olarak kısmi ödeme; artısı-eksisi ile değerlendirildiğinde katılımcıyı koruyacak ve sistemde daha uzun süre kalmasını teşvik edecek bir uygulama olarak ortaya çıkıyor. Bu da sisteme girme konusunda tereddütleri olan ama sistem dışında da birikim yapamayacak olanların sisteme girişini kolaylaştıracaktır. Ayrıca ihtiyaç hasıl olur düşüncesiyle, BES dışında kalmayı tercih eden veya kaynaklarını BES dışı yatırımlarda değerlendiren yatırımcıları sisteme çekme konusunda cazibe sağlayacaktır.

*Para Dergisi’nin 24 Eylül-30 Eylül tarihli sayısında yayınlanmıştır.