BES’TE FAYDA MAKSİMİZASYONU
Bireysel emeklilik sistemi katılımcıların sistemde uzun vadeli kalmasını teşvik eden, bu nedenle de devlet katkısı sunan bir sistem. Katılımcı sistemde ne kadar uzun kalırsa, sistemden alacağı fayda ve verim artıyor. Sistemden erken çıkışlarda ise katılımcının karşısına ödenmesi gereken maliyetler çıkıyor. Bu maliyetlerin bir kısmı doğrudan katılımcının birikiminden kesinti yapılmasına, daha çok vergi ödemesine neden olan, görünür maliyetler. Bir kısmı ise kesinti aideleri gibi çok görünür olmayan, kolayca vazgeçilebilecek faydaların, alınamamasından, sistemdeki fonların getirilerinden faydalanılamamasından, kaynaklanan maliyetler. Gelin bu hafta, 18 yaşın altındakilerin de sisteme girmeye başlamasıyla büyüme hızı artan (ilk yedi ayda 1,113 bin kişi BES’e katıldı.) bireysel emeklilik sisteminde katılımcıların hangi maliyetlerle, nasıl karşı karşıya kaldığını, bu maliyetlerden kurtulma yöntemlerini birikimlerini nasıl artırabileceklerini bir kez daha gündeme getirelim. Sisteme giren katılımcılar, neyle karşılaşacaklarına dair ne kadar bilinçli olursa, sistemden nasıl faydalanacaklarını ne kadar bilirse, sistem o kadar yararlı ve verimli olur. Toplumda sisteme karşı olan algı da olumluya döner.
KESİNTİLERDEN KAÇINMAK
Bireysel emeklilik şirketleri, pek çok emeklilik planında giriş aidatı ve yönetim gider kesintilerini çıkışa ertelenmiş olarak sunuyor. Yani katılımcı sistemde beş yılı tamamladığında, ayrılsa bile katkı paylarından veya fonlardan kesinti yapılmıyor. Ancak, beş yıl tamamlanmadan erken çıkış söz konusu olursa, bu kez beş yıllık kesintinin tamamı, çıkış esnasında katılımcının birikiminden tahsil ediliyor.
DEVLET KATKILARININ TAMAMINI ALABİLMEK
Sistemin en önemli cazibesi olan devlet katkısı hak ediş oranı, sistemde kalınan süreye bağlı olarak değişiyor. Genellikle katılımcılar sistemde 10 yılı tamamlamanın devlet katkılarının tamamını almaya yetebileceğini düşünüyor. Halbuki sistemden en verimli şekilde faydalanmanın yolu, en az 10 yıl sistemde kalarak, 56 yaşını bitirmek. Böylece katılımcılar kendi birikimleri ile birlikte devlet katkılarının da tamamını almaya hak kazanıyorlar. Sistemden erken çıkışlarda; sistemde üç yılını tamamlayarak ayrılanlar, devlet katkılarının yüzde 15’ini; altı yılı tamamlayanlar, devlet katkılarının yüzde 35’ini; on yıl ve üstünde sistemde bulunmasına rağmen 56 yaşını bitirmediği için emeklilik hakkı kazanamayanlar ise sistemden ayrılırken devlet katkılarının yüzde 60'ını alabiliyor. Örneğin 18 yaşına gelip de, sistemden ayrılmak isteyen bir genç, devlet katkılarının yüzde 60’ını alabilecek.
YÜKSEK STOPAJ ÖDEMEMEK
Stopaj konusu da, katılımcıların çok bilmediği veya önemsemediği bir konu. Bireysel emeklilik sisteminde getiriler üzerinden devlete ödenen stopaj oranı da katılımcının sistemde geçirdiği süreye bağlı olarak değişiyor. Sistemde 10 yılını tamamlamadan ayrılan katılımcılar kendi birikimlerinin ve devlet katkılarının getirileri üzerinden %15 stopaja tabi tutuluyor. Sistemde 10 yılı tamamladığı halde emeklilik hakkı kazanamayan yani 56 yaşını bitirmeyen katılımcılar için stopaj, yüzde 10’a düşüyor. Ama sistemde hem 10 yılı hem de 56 yaşını bitirerek emeklilik hakkı kazanan katılımcılar için stopaj oranı yüzde 5 olarak hesaplanıyor. Diyeceksiniz ki, ne var bunda, ha yüzde 5, ha yüzde 15. Ancak sistemden ayrılırken hesaptan kesilen verginin üçte birini ödemek varken, yüksek stopaja tabi olmak çok can sıkıcı bir durum.
KESİNTİ İADELERİNDEN FAYDALANMAK
Bireysel emeklilik sisteminden erken ayrılanlar, kendilerine yansıyacak faydaları da alamıyorlar. Sistemde 6 yılını tamamlayanlara kesinti iadesi uygulanıyor. Kesinti iadeleri iki şekilde yapılıyor: Birincisi katılımcıdan kesilen giriş aidatı ve yönetim gider kesintileri devlet katkısı hesabındaki tutarla karşılaştırılıyor ve fazla kesinti varsa iade ediliyor. Özellikle düşük katkı payı ödeyenler için bu iadeler önemli olabilir. Diğer kesinti iadesi türü ise katılımcının tercih ettiği fonlar üzerinden yapılan fon toplam gider kesintilerinde yapılıyor. Sözleşmede altı yılı tamamlayan katılımcının son yılında tercih ettiği fonlar üzerinden yapılan fon toplam gider kesintileri yüzde 1,1’in üstünde ise, bunun yüzde 2,5’u iade ediliyor. Bu oran her yıl yüzde 2,5 artırılarak on beşinci yıl ve sonrasında yüzde 25 olarak uygulanıyor. (Burada dikkat edilmesi gerek nokta, iade tutarı birikimin yüzde1,1’ini aşıyorsa, aşan kısım iade ediliyor. Fon toplam gider kesintisi tutarı yüzde 1,1’in altında ise iade yapılmıyor.)
BİRİKİMİ YÖNETMEK
BES’te asıl getiri sağlayan unsur, birikimleri doğru zamanda doğru fonlarda tutmak. Bunun için piyasaları takip etmek, BES şirketinden gelen bilgilendirmeleri doğru değerlendirmek ve gerekirse uzmanların desteğine başvurmak gerekir. Katılımcılar kendi birikimlerini portföy yönetim şirketine emanet ederler ise hizmet bedeli ödemek durumunda kalabilirler.
BES’TEN VERİM ALMAK İÇİN
Bireysel emeklilik sisteminden en yüksek seviyede veri almak için sistemde en az 10 yıl ve 56 yaşını bitirerek emeklilik hakkı kazanmak gerekiyor, demiştik. Bu nedenle sistemde uzun süre kalmanın yollarını zorlamak gerekiyor. Olası şekilde katkı payı ödemesinde zorluğa düşenler için ‘ara verme hakkını’ kullanmak, emeklilik planı değişikliği ile katkı payını azaltmak ilk akla gelen yöntemler. Bir diğer seçenek de kıyıda, köşede nakit hareket esnekliği sağlayacak kaynaklar bulundurmak, denilebilir. Bu kaynaklar zor dönemlerde BES fonlarını bozmayı önleyecektir. Halen üzerinde çalışılmakta olan ‘kısmı çekiş’ hakkının uygulamaya konması ve birikimlerin bankalarda teminat olarak kullanılabilmesinin yolunun açılması da BES’in uzun vadeli sürdürülebilirliğine önemli katkı sağlayacaktır.
