BES’İN YOLU UZUN, ÖNÜ AÇIK

Bireysel emeklilik sistemi yenilikler ve değişikliklerle uzun vadeli gelişmesini ve büyümesini sürdürüyor.  Gelişmelere uyum sağlamaya çalışan katılımcılar özellikle BEFAS’ın faaliyete geçmesiyle sistemdeki fonların büyük kısmına erişebilme olanağı buldular. Halen yolun başında olan ve giderek tabana yayılan BES’te yapılabilecek daha çok şey var. Bu hafta Türkiye Sigorta Birliği Başkanı Sayın Atilla Benli ile BES’in bugününü ve geleceğini konuştuk.  

-Bireysel emeklilik sistemine yılbaşından bugüne kadar bir milyondan fazla katılımcı dâhil oldu. BES’e artan bu ilginin arkasında ne var, kısaca değinebilir misiniz? 

Emeklilik döneminde refah kaybının önlenmesi için en önemli enstrümanlardan biri olan, uzun vadeli yatırım yapılmasını destekleyen, katılımcıların tasarruf eğilimlerini artırmalarını sağlayan BES’te; devlet katkısının %30’a çıkarılması ve 18 yaş altı nüfusun sisteme kazandırılması gibi reformlar, sistemin büyümesine önemli katkı sağladı. Katılımcılarımızın tasarruflarının kıymetini bilen devletimizin, bu birikimleri desteklemek üzere sağladığı %30 devlet katkısı ve fonların başarılı performansı, sistemdeki tasarrufların artışına büyük bir ivme kazandırdı.

-BEFAS’ın faaliyete geçmesiyle katılımcılar fon dağılımlarını değiştirme konusunda daha istekli görünüyorlar. Sizce BEFAS’ın sisteme katması beklenen faydaları nelerdir?  

BEFAS Platformu 1 Temmuz 2021 tarihi itibarıyla kademeli olarak hayata geçirildi ve katılımcıların sektördeki tüm emeklilik şirketlerinin fonlarının alım satımını yapmasına olanak sağladı. BEFAS’ın kuruluşundan 1 Eylül 2022 tarihine kadar 1,7 milyar TL’yi aşkın işlem hacmine ulaşıldı; yaklaşık 616 bin işlem yapıldı. Giderek artan bu işlem hacmi, bir yönüyle katılımcılarımızın Platform’a ve sunduklarına sahip çıktığını, diğer yönüyle ise sistemden duydukları memnuniyeti gösteriyor. Özellikle getiri hassasiyeti olan katılımcılara sunulan geniş fon evreni, değişen piyasa dinamiklerine göre yılda 12 defaya kadar fon değişikliği yapılabilmesine imkân sağlanması bu ilgiyi gün geçtikçe artırıyor. Emeklilik şirketleri, kendi fonlarının yanı sıra BEFAS üzerinden başka şirketlerin fonlarını almak isteyen katılımcıların taleplerini, internet veya mobil uygulamaları üzerinden gerçekleştirmelerini de sağlıyor. Böylece katılımcılara, şirket değişikliğine gerek kalmaksızın, alternatif fon seçenekleri sunulabiliyor. Katılımcılar ihtiyaçlarına yönelik fonlardan ve artan fon rekabetinden yararlanabiliyor. Tabii sistemde ne kadar uzun süre kalınırsa tasarruflar da o denli artıyor, fonların sağladığı imkânlarla da bu tasarruflar korunabiliyor ve geliştirilebiliyor.   

-BEFAS’ın kullanımı konusunda bazı katılımcılardan olumsuz geri bildirimler var. Bunlardan çoğu bilgilendirme eksikliği ve şirketlerin BEFAS’ta gerçekleştirdiği işlemlerin henüz belli standartta olmaması gibi görünüyor. Bu konuda birlik olarak sizin düşünceniz ve yapabilecekleriniz nelerdir? 

Türkiye Sigorta Birliği olarak, şirketlerimizin BEFAS Platformuna ilişkin bilgilendirme araçlarını irdeledik ve yaptığımız inceleme sonucunda Platform’u daha görünür kılmak için onlara bu çalışmaları artırma yönünde tavsiyelerimizi ilettik. BEFAS Platformu’nun daha çok bilinmesi, dolayısıyla kullanıcıların bilgiye ulaşma yollarını tanımaları için gerek sosyal medya mecralarımızdan, gerek internet sitemiz aracılığıyla çalışmalar yapıyoruz.  Diğer yandan bu bilgilere ulaşılabilecek pek çok yol da mevcut. Katılımcılar fonların varlık dağılımlarına, seçecekleri fonun içerik bilgilerine BEFAS Platformu üzerinden erişebiliyorlar. Bu Platform’da ilgili fonun portföy dağılımı, toplam pay sayısı, faiz içerip içermediği, kurucusu, yöneticisi gibi birçok detaylı bilgi görülüyor. EGM ve TAKASBANK’ın internet sitelerinden BEFAS’a ilişkin detaylı bilgilendirmelere ulaşılabiliyor. Ayrıca BEFAS fonlarının getirilerine ilişkin bilgiler, tüm şirketlerimiz, EGM ve TAKASBANK tarafından katılımcılara sunuluyor. TAKASBANK ile EGM tarafından fonların getirileri dışında, başarı sıralamaları, fiyat hareketleri, katılım esaslarına uyumu gibi birçok bilgi aktarılıyor.  

-Katılımcıların BES’teki birikimleri ile ilgilenmesi ve fonlarını dönemin şartlarına göre değiştirmesi konusunda neler yapılabilir?  

Bildiğiniz gibi, BES’te katılımcılarımız 1 yıl içerisinde 12 kez fon dağılımı değişikliği yapabiliyorlar. Bu noktada fon tercihlerinin belirlenmesi için şirketlerimiz, ‘risk profili anketi’ uygulayarak katılımcının risk seviyesini ve ona uygun fon seçeneklerini kendilerine sunuyorlar. Katılımcılarımız da dilerlerse şirketin fon önerisini veya kendi belirledikleri fonları, gerek şirketlerinin fonları üzerinden gerekse de BEFAS Platformu üzerinden seçerek yatırımlarını yapabiliyorlar. Ayrıca, 1 Temmuz 2022 itibarıyla emeklilik şirketlerimiz BES’e özgü yatırım danışmanlığı yapabilme yetkisine eriştiler. Böylece şirketlerimiz, BES’e özgü yatırım danışmanlığı ile kişiye özel fon dağılım ve değişiklik tavsiyesi verebiliyorlar.

BEFAS’ın hayata geçmesi ve robotik uygulamaların kullanımının yaygınlaşmasıyla 2019 yılından bu yana fon dağılımı değişikliği hakkının kullanım oranı %21’e yükseldi. Katılımcıların tasarruflarını olumlu yönde etkileyen bu yükselişin sürdürülebilir olması için sektördeki çalışmalarımızı aralıksız sürdürüyoruz. 

-TÜFE’nin bu kadar yüksek olduğu bir ortamda katılımcıların en büyük sıkıntılarından birisi de birikimlerin getirisini ölçememek, diğer varlık getirileri ile bir kıyaslama yapamamak olduğu görülüyor. Bu konuda neler yapılabilir, katılımcılara öneriniz neler olabilir? 

BES, katılımcıların orta ve uzun vadeli yatırım yapmasını destekleyen ve bireylerin sahip oldukları risk profillerine uygun yatırım seçenekleri sunan bir özel emeklilik sistemi. Katılımcıların emeklilik döneminde refah kaybı yaşamaması için kısa vadeli getiriler yerine, uzun vadeli getirilerine odaklanmalarını önemli görüyor ve tavsiye ediyoruz. 

Her katılımcının profiline uygun fonun bulunduğu sistemde, kısa vadeli yatırım tercihleri ekonomik dalgalanmalardan olumsuz etkilenebiliyor. Ancak uzun vadeli düşünüldüğünde sağlanan kazanç öne çıkıyor. Öyle ki 5 ve 10 yıllık dönemler incelendiğinde, emeklilik yatırım fonlarının ortalama getirisi, TÜFE ve BIST-100 endeksinden daha yüksek. Emeklilik yatırım fonlarının sistemin başından itibaren bugüne kadarki getirilerine bakıldığında her daim enflasyonun üstünde getiri sağladığı görülüyor.  

2022 yılı başından itibaren ise piyasa gelişmeleri çerçevesinde BES fonlarının ağırlıklı getiri ortalaması %34 civarında. Bu dönemde özellikle hisse senedi fonları başarılı bir performans sergilediler ve %80’e yakın getiri sağladılar. Öte yandan, 31 Ağustos 2022 itibarıyla BES fonlarının ağırlıklı ortalama getirisi, geçtiğimiz yılın aynı dönemine kıyasla %77 civarında gerçekleşti. Geçen yılın aynı dönemine göre hisse senedi ağırlıklı fonların getirisi ise %128’i aştı.

-BES’in gelişmesi, büyümesi için yapılabilecekler nelerdir? Burada kurumunuza düşen sorumluluklar konusunda ne söyleyebilirsiniz?  

Yakın zamanda hayata geçmesini beklediğimiz yenilikler; BES’e hediye olarak ek katkı payı yatırılabilmesini teminen, hediye sertifika düzenlemesi, 500 bin ABD Doları veya karşılığı döviz tutarında katkı payını üç yıl sistemde tutma şartıyla T.C. vatandaşlığı imkânı, BES’e özel konut ve çeyiz gibi birikim alternatifleri sağlanması, kısmi çekişle katılımcıların finansal ihtiyaçlarını karşılamaları,sistemdeki birikimlerin temlik edilmesine imkân verilmesi, tek seferde toplu katkı paylarına ödenecek devlet katkısının yıllara sâri verilmesidir. Bu reformlarla birlikte 2023 yılı sonunda BES ve OKS’deki toplam katılımcı sayısının 17 milyona, fon büyüklüğünün ise 500 milyar TL’ye ulaşmasını hedefliyoruz.

-İlave etmek istediğiniz başka bir şey var mı?  

OECD ülkelerinde emeklilik yatırım fonlarının GSYH içindeki payı %100’ler seviyelerindeyken, ülkemizde ise bu seviye %3,5 civarında. Yurt dışında özellikle iş yeri bazlı özel emeklilik planları ile tasarruf yapıldığı görülüyor. Örneğin, birçok ülkede otomatik katılım uygulaması, zorunlu sistemde kalış ve işveren katkısı gibi teşviklerle çalışanlar tasarrufa özendiriliyor. Bu nedenle, önümüzdeki dönemde özel emeklilik sisteminin sosyal güvenliği tamamlayacak, emeklilikte refah sunacak bir opsiyon, özel bir tasarruf sistemi olarak, katılımcı gözündeki öneminin artırılması önem arz ediyor. Bu konuda en son yayımlanan Orta Vadeli Program’da da OKS’nin diğer emeklilik sistemleriyle birlikte çalışanlar için uzun dönemli ve tamamlayıcı bir tasarruf ve özel emeklilik sistemine dönüştürülmesi için politika tedbiri yer aldı. Bu, bireysel emeklilik sistemimiz için önemli bir gelişme oldu.

**Para Dergisinin 18-24 Eylül 2022 tarihli sayısında yayınlanmıştır.