BES’TEN MALÜLEN EMEKLİLİK — Zeynep Candan Aktaş

Jan 24

Jan 24 BES’TEN MALÜLEN EMEKLİLİK

Birleşmiş Milletler 3 Aralığı Dünya engelliler günü olarak kabul ediyor. Engellilerin toplumda görünür hale gelmesi, daha rahat bir yaşam sürmeleri, haklarının farkında olmaları amacıyla dünyanın her yerinde engelliler ile ilgili etkinlikler düzenleniyor. Böylece toplumdaki engellilerin günlük hayatta yaşadıkları zorlukların sona erdirilmesi, topluma uyum sağlamaları hedefleniyor. Bu yolda oldukça yavaş yol alınsa da, özellikle şehirlerde gitgide daha fazla düzenleme yapıldığı, toplumların daha kucaklayıcı olmaya başladığı gözleniyor.

Ülkemizde Ulusal Engelli Veritabanında kayıtlı 2,5 milyon engelli bulunuyor. Diğer taraftan nüfusun yaklaşık yüzde 10’un değişik oranlarda engelli olduğu, buna göre de 8,5 milyon dolayında bir engelli nüfusundan söz ediliyor. Engelliler arasında işsizliğin yüzde 70’lere ulaşması, bireysel emeklilik sisteminde engellilerin varlığını daha da azaltacak bir etki yaratıyor. Halbuki engellilerin daha fazla bakım ve gelir ihtiyacı var.

Bireysel emeklilik sisteminde engelliler için özel düzenlemeler olup-olmadığına dair zaman zaman sorular geliyor. Bireysel emeklilik sistemine girerken, engelliler için herhangi bir özel düzenleme bulunmuyor. Engelliler de, herkes gibi sisteme girdiklerinde %30* devlet katkısı alıyorlar ve emeklilik için sistemde 10 yıl kalıp, 56 yaşını bitirmeleri gerekiyor. Sistemde tanımlanan haklarını engelsiz vatandaşlarla eşit şartlarda kullanıyorlar. Peki, engellilik hali sisteme girdikten sonra meydana gelmiş ise ne olacak? Bu durumda da 10 yılı tamamlama ve 56 yaşını bitirme şartının yerine gelmesi gerekiyor mu?

SİSTEME GİRDİKTEN SONRA ENGELLİLİK

Sisteme girdikten sonra herhangi bir kaza, hastalık vb. nedenle engelli olanlar, Sosyal Güvenlik mevzuatına göre malulen emekli olabilecek şartları taşıyorlar ise bireysel emeklilik sisteminden de malulen emekli olabiliyorlar. Burada OKS’liler ile bireysel emeklilik katılımcıları arasında şöyle bir fark bulunuyor: Gönüllü BES tarafındaki katılımcılar maluliyetini belgelemek ve istenen prosedürleri yerine getirmek için extra çaba gösteriyorlar. Halbuki OKS’liler zaten halen iş hayatının içinde oldukları için oluşan engellilik hali nedeniyle SGK tarafından yönlendiriliyorlar ve gerekli şartları taşıyanlar SGK’dan malulen emekli olabiliyorlar. Dolayısıyla OKS’den de emekli olmak için extra belge ve rapor hazırlamakla uğraşmıyorlar. Ancak burada bir parantez açmak gerek: Çalışanlar SGK’dan malulen emeklilik hakkı kazandığı halde, isterse OKS sözleşmesine dışarıdan katkı payı ödeyerek sistemde kalmaya devam edebilir. Yani SGK’dan malulen emekli olanlar OKS’den de hemen emekli olmak zorunda gibi bir durum yok. Aynı şey gönüllü bireysel emeklilik tarafındaki engelliler için de söz konusu. Katılımcılar engelli olmalarına rağmen isterlerse sistemde kalmaya ve katkı payı ödemeye devam edebilirler.

MALULEN EMEKLİLİK ŞARTLARI

Bireysel emeklilik sisteminden malulen emekli olma şartları, SGK mevzuatına uygun olarak düzenleniyor. Çalışma gücünü veya meslekte kazanma gücünü yüzde 60 oranında kalıcı olarak kaybettiği Sağlık Kurulunca tesbit edilenler malul sayılıyor. Gönüllü bireysel emeklilik sisteminde de çalışsın veya çalışmasın, çalışma ve meslekte kazanma gücünü en az yüzde 60 oranında kalıcı olarak kaybettiğini tam teşekküllü kamu hastanelerinden alınacak bir raporla tesbit ettiren katılımcılar, malulen emeklilik için bireysel emeklilik şirketine müracat edebiliyor. Bunun yanında maluliyete neden olan hastalığa ilişkin hastane raporu veya maluliyete neden olan bir kaza ise kaza tutanaklarının kayıtları bireysel emeklilik şirketince talep ediliyor.

MALULEN EMEKLİLİK NE SAĞLIYOR

İster gönüllü bireysel emeklilik tarafında, isterse de OKS tarafında olsun, malulen emeklilik talebi kabul edilenler, sistemden hem kendi birikimlerini, hem de devlet katkılarının tamamını alarak ayrılabiliyorlar. Yani sistemde 10 yılı tamamlamayı ve 56 yaşın bitmesini beklemiyorlar. Diğer yandan malulen emekli olanlar sistemde kaç yıl kalmış olursa olsunlar, devlet katkılarının tamamına hak kazanırken, birikimlerinin getirileri üzerinden sadece yüzde 5 stopaj ödüyorlar.

MALULEN EMEKLİ OLANLAR

Her ne kadar sisteme girerken, katılımcıların maluliyetine dair bir kayıt tutulmasa da, sistemden malulen emekli olanların sayısını tesbit etmek mümkün. EGM tarafından tutulan kayıtlara göre Gönüllü BES tarafında 30 Kasım 2021 itibariyle 1216 katılımcı sistemden malulen emekli olarak toplamda 31,6 milyon lira tutarında ödeme almış. OKS tarafında ise 302 katılımcı sistemden malulen emekli olarak 1,4 milyon lira tutarındaki birikimini geri çekmiş. Malulen emekli olanlar için kişi başı ortalama ödemeler gönüllü BES tarafında 26 bin lira civarında iken, OKS tarafında kişi başı ortalama ödeme 4,6 bin lira civarında. OKS’deki ödemelerin bu kadar düşük görünmesinin nedeni, sistemin henüz beş yıllık olması ve birikimlerin aylık brüt asgari ücretin yüzde 3’ü civarındaki kesintilerle sağlanması. Sistemde kalan zaman uzadıkça, zor zamanlar için tasarruf edilen birikimler de çoğalarak gerçekten ihtiyaç karşılayacak seviyeye gelecektir.

*22 Ocak 2022 Cumartesi ve 31727 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren 4632 sayılı Bireysel Emeklilik Kanunu’nda yapılan değişiklik ile devlet katkısı %25’ten %30 çıkarıldı.

Zeynep Candan Aktaş

Bireysel emeklilik, benim için çalışma hayatı boyunca farkında olmadan temellerini attığım, sistem uygulanmaya başlayınca, tam da bu temellerin üstüne oturan bir yapı. Amacım ne sistemi yermek ne de övmek. Ama şunu biliyorum: Bizim gibi ülkeler dünyanın para bolluğuna boğulduğu geçtiğimiz 15-20 yılı yatırım yerine, tüketerek geçirdi. Borcu olmayanlar neredeyse parmakla gösterilir oldu. Önümüzdeki dönem bu borçların ödenme zamanı gelecek. Ancak biz halk olarak tasarruf yapmıyoruz, yapamıyoruz. Bunun nedenleri farklı olsa da gerçek şu ki, artık biriktirmek zorundayız. Bu bireysel emeklilik yoluyla olur, şahsi yatırımlarla olur, altın alarak olur, bankada mevduat yoluyla olur, dövizle olur… Herkesin kendi tercihi. Ben burada bireysel emeklilik sistemi içindekilerin sistemi tanımasını, sistemden nasıl daha fazla verim alabileceğinin yollarını, katılımcının lehine ve aleyhine olabilecek gelişmeleri yazmak, duyurmak istiyorum. Bu arada katılımcılar da sistemle ilgili düşüncelerini, sistemden beklentilerini, kendileri için olumlu ve olumsuz yönleri, merak ettikleri soruları yazarlarsa, bunları tartışırız, elimizden geldiğince sorulara cevap veririz ve en önemlisi belki ilgililere, yetkililere sesinizi duyurabiliriz.

Teknik analiz ise daha Türkiye’de teknik analizin ‘T’si ortalarda yok iken, kareli defter yapraklarını birbirine ekleyerek oluşturduğum grafiklerle başladı. 1990’dan beri fiyatların hareketini merak ediyorum ve anlamaya çalışıyorum. Bunun için okuyor, araştırıyor ve bildiklerimi piyasada test ediyorum. Kazandığım da oluyor, kaybettiğim de. Ancak artık şunu net olarak biliyorum, piyasalarda kazanmanın tek yolu kendinizi tanımak ve kendi kapasitenizde riskler alabilmektir. Kapasitenizi aşan risk sizi uyutmaz, kapasitenizin altındaki risk de kazandırmaz. Bu dengeyi kurabilir, üstüne de teknik analiz yöntemlerini uygulayarak alım-satım zamanlarını ve fiyatlarını öngörebilirseniz, kazanmamanız için bir sebep kalmaz.

Yaklaşık 20 yıldır ekonomi dergilerinde, gazetelerde piyasaya ilişkin öngörüler, gerçekleşmeler, teknik analiz grafikleri üzerinden yorumlar yazıyorum. Bunlar arasında Trend Dergisi, Yeni Yüzyıl, Radikal, Ekonomik Bülten, Tekborsa, Gazete Vatan, Milliyet, gibi birçok dergi ve gazete var. Halen bireysel emeklilik ile ilgili yazılarım Para Dergisinde, Teknik analiz ile ilgili yazılarım Ekonomist dergisinde yer alıyor.

Ayrıca teknik analiz ve bireysel emeklilik alanında gerek sınıf içi gerek internet üzerinden eğitimler veriyorum. www.borfin.com.tr adresinde başlangıç düzeyinde teknik analiz eğitimim ve bireysel emeklilik eğitimlerim mevcuttur.