LEHDAR SEÇİMİNDE DİKKAT — Zeynep Candan Aktaş

May 20

May 20 LEHDAR SEÇİMİNDE DİKKAT

BES katılımcılara pek çok avantaj sağlıyor. %30 devlet katkısı, hesapların katılımcı bazında özelleştirilmesi, katılımcıların fon dağılım değişikliği yoluyla birikiminin geleceğinde karar sahibi olması, birikimlerin belli tutarlarının haciz ve rehinden muaf tutulması vb. Bu avantajların yanında katılımcılara çok büyük bir özgürlük sunan, vefat olasılığında lehdar belirleme yetkisinin olması da, sistemi cazip kılan öğelerden biri olarak görünüyor. Sistemde pek çok katılımcı kendi adına, ama anne-babası veya çocuklarının faydalanması amacıyla birikim yapıyor. Allah korusun, kendisine bir şey olursa o birikim belirlediği lehdarın. Bu çok güzel. Ama burada bilinmeyen bir şey var, eğer katılımcı vefat nedeniyle sistemden ayrılırsa, bu durumda devreye veraset ve intikal vergisi giriyor. Sözleşmeye lehdar belirlediğiniz veya belirlemediğiniz durumlarda, veraset ve intikal vergisi oranı farklılaşıyor. Eee, hani bireysel emeklilik sisteminde sadece gelir vergisi stopajı vardı, bu da nereden çıktı, dediğinizi duyar gibiyim. Anlatalım, efendim.

GELİR VERGİSİ STOPAJI

BES’te katılımcılar sistemden ayrıldıklarında kendi birikimlerinin ve devlet katkılarının getirileri üzerinden gelir vergisi stopajı ödüyor. Stopaj oranı katılımcının sistemde kaldığı süreye göre değişiyor. Vefat nedeniyle sistemden ayrılan katılımcıların birikimlerinin ve devlet katkılarının getirileri üzerinden %5 stopaj kesiliyor. Burada katılımcının sistemde kalma süresine bakılmıyor. Vefat eden katılımcıların devlet katkılarının tamamı hak ediliyor. Katılımcının birikimi ve devlet katkıları lehdar belirlenmiş ise lehdara, belirlenmemiş ise yasal mirasçılarına ödeniyor. Ödeniyor ama, birikimlerin ve devlet katkılarının getirileri üzerinden öncelikle %5 gelir vergisi düşüldükten sonra, kalan kısım veraset ve intikal vergisine konu oluyor.

VERASET VE İNTİKAL VERGİSİ

Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının Türkiye’de bulunan mallarının veraset yoluyla veya herhangi bir nedenle, bir kişiden diğer bir kişiye intikalinde, veraset ve intikal vergisi söz konusu oluyor. Veraset; miras, vasiyet ve miras sözleşmesi gibi ölüme bağlı tasarrufları ifade ediyor. BES katılımcısının da vefatı halinde birikimleri ve devlet katkıları veraset ve intikal vergisinin kapsamına giriyor. Burada katılımcının lehdar belirleyip belirlememesi, veraset ve intikal vergisi oranının farklılaşmasına neden oluyor. Yasal mirasçılar için vergiden istisna tutulacak matbu rakamlar belirlenmiş. Yasal mirasçıların veraset ve intikal vergisi miktar ve oranları farklı, belirlenen lehdarın tabi tutulacağı veraset ve intikal vergisi miktar ve oranları farklı belirlenmiş. BES katılımcısının vefatı nedeniyle birikimlerinin varislere ödenmesi aşamasında kanun, BES şirketlerini veraset ve intikal vergisini tahsil etmekle sorumlu tutuyor.

YASAL MİRASÇI-LEHDAR FARKI

Veraset ve intikal mevzuatına göre kişinin eşi ve çocukları ile ana-babası başta olmak üzere yasal mirasçılarının kimler olduğu detaylı bir şekilde tarif ediliyor. Biz işin vergi tarafına bakacağımızdan, mirasçılara kalan birikimin hangi oranlarda vergilendirileceği kısmı bizi ilgilendiriyor. Burada en önemli konu, BES sisteminde aslında getirililer vergilendirilirken, veraset ve intikal vergisi tarafında birikimin ve devlet katkılarının tamamı vergi konusu oluyor. Vergi, birikimin tek tek yasal mirasçılara intikal eden kısmı üzerinden hesaplanıyor. Mirasın ne kadarlık bölümünün istisna olduğu, ne kadarının hangi vergi oranlarından vergilendirileceği, her yıl yeniden ilan ediliyor. 2019 yılı için evlatlıklar dahil, füruğ ve eşten her birine isabet eden mirasın 250,125 TL’sı istisna olarak belirlenmiş. Bunu aşan kısım 290 bin liraya kadar %1 oranında veraset ve intikal vergisine tabi tutuluyor. Sonra gelen 700 bin lira için ise vergi oranı %3 oluyor.

Geldik işin detay ama can yakıcı kısmına. Çünkü BES’e girerken artı bir değer olarak sunulan lehdar belirleme yetkisi, katılımcının vefatı durumunda lehdar için daha fazla vergi anlamına geliyor. Veraset ve intikal kanununa göre belirlenen lehdar ‘ivazsız intikal’ açısından değerlendiriliyor. Yani kanun lehdarın elde edeceği mirası karşılıksız mal edinme olarak değerlendiriyor. Katılımcı, BES sözleşmesine lehdar belirlediğinde (lehdar yasal mirasçılarından olsa bile), vefatı durumunda lehdar sadece istisna (2019 yılı için 5,760 lira) olan kısım için veraset ve intikal vergisi ödemiyor. Kalan kısım için veraset ve intikal vergisi oranı ilk 290 bin lira için %10’a sonraki 700 bin lira için %15’e çıkıyor.

Denilebilir ki, amaan bu çok detay bir konu. BES sisteminde kaç kişi lehdar belirliyor ki. Haklısınız, ancak iş olup bittikten sonra, haberim yoktu, bilmiyordum demenin bir anlamı yok. Pek çok kişi çocukları için, torunları için, ana-babaları için, kardeşleri için sistemde birikim yapıyor. Bu kişileri lehdar olarak sözleşmesine kaydettiriyor. Ancak yasal mirasçıların istisna miktarları ile lehdar belirlenen kişilere uygulanacak istisna miktarı arasında çok ciddi bir fark var. Lehdar olarak belirlenen kişilere uygulanacak vergi oranları da oldukça yüksek. Katılımcıların bunu bilerek, ona göre tercihte bulunması ileride beklenmeyen durumların ortaya çıkmasını önleyecektir.

*Para Dergisinin 29 Nisan-4 Mayıs 2019 haftasında yayınlanmıştır.

**22 Ocak 2022 Cumartesi ve 31727 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren 4632 sayılı Bireysel Emeklilik Kanunu’nda yapılan değişiklik ile devlet katkısı %25’ten %30 çıkarıldı.

Zeynep Candan Aktaş

Bireysel emeklilik, benim için çalışma hayatı boyunca farkında olmadan temellerini attığım, sistem uygulanmaya başlayınca, tam da bu temellerin üstüne oturan bir yapı. Amacım ne sistemi yermek ne de övmek. Ama şunu biliyorum: Bizim gibi ülkeler dünyanın para bolluğuna boğulduğu geçtiğimiz 15-20 yılı yatırım yerine, tüketerek geçirdi. Borcu olmayanlar neredeyse parmakla gösterilir oldu. Önümüzdeki dönem bu borçların ödenme zamanı gelecek. Ancak biz halk olarak tasarruf yapmıyoruz, yapamıyoruz. Bunun nedenleri farklı olsa da gerçek şu ki, artık biriktirmek zorundayız. Bu bireysel emeklilik yoluyla olur, şahsi yatırımlarla olur, altın alarak olur, bankada mevduat yoluyla olur, dövizle olur… Herkesin kendi tercihi. Ben burada bireysel emeklilik sistemi içindekilerin sistemi tanımasını, sistemden nasıl daha fazla verim alabileceğinin yollarını, katılımcının lehine ve aleyhine olabilecek gelişmeleri yazmak, duyurmak istiyorum. Bu arada katılımcılar da sistemle ilgili düşüncelerini, sistemden beklentilerini, kendileri için olumlu ve olumsuz yönleri, merak ettikleri soruları yazarlarsa, bunları tartışırız, elimizden geldiğince sorulara cevap veririz ve en önemlisi belki ilgililere, yetkililere sesinizi duyurabiliriz.

Teknik analiz ise daha Türkiye’de teknik analizin ‘T’si ortalarda yok iken, kareli defter yapraklarını birbirine ekleyerek oluşturduğum grafiklerle başladı. 1990’dan beri fiyatların hareketini merak ediyorum ve anlamaya çalışıyorum. Bunun için okuyor, araştırıyor ve bildiklerimi piyasada test ediyorum. Kazandığım da oluyor, kaybettiğim de. Ancak artık şunu net olarak biliyorum, piyasalarda kazanmanın tek yolu kendinizi tanımak ve kendi kapasitenizde riskler alabilmektir. Kapasitenizi aşan risk sizi uyutmaz, kapasitenizin altındaki risk de kazandırmaz. Bu dengeyi kurabilir, üstüne de teknik analiz yöntemlerini uygulayarak alım-satım zamanlarını ve fiyatlarını öngörebilirseniz, kazanmamanız için bir sebep kalmaz.

Yaklaşık 20 yıldır ekonomi dergilerinde, gazetelerde piyasaya ilişkin öngörüler, gerçekleşmeler, teknik analiz grafikleri üzerinden yorumlar yazıyorum. Bunlar arasında Trend Dergisi, Yeni Yüzyıl, Radikal, Ekonomik Bülten, Tekborsa, Gazete Vatan, Milliyet, gibi birçok dergi ve gazete var. Halen bireysel emeklilik ile ilgili yazılarım Para Dergisinde, Teknik analiz ile ilgili yazılarım Ekonomist dergisinde yer alıyor.

Ayrıca teknik analiz ve bireysel emeklilik alanında gerek sınıf içi gerek internet üzerinden eğitimler veriyorum. www.borfin.com.tr adresinde başlangıç düzeyinde teknik analiz eğitimim ve bireysel emeklilik eğitimlerim mevcuttur.