BES’E ÖZEL MEVDUAT OLUR MU? — Zeynep Candan Aktaş

Nov 30

Nov 30 BES’E ÖZEL MEVDUAT OLUR MU?

Son bir yıldır faizlerin yükseliş eğilimine girmesi BES katılımcılarının da faizlere odaklanmasına neden oldu. BES fonlarının getirisi ile mevduat faizi kıyaslaması daha sık soruluyor. ‘Faizler artıyor, BES’i bozup bankaya mevduat olarak yatırayım mı diyen de var, BES’i bırak, bankada mevduatın olsun, istediğin zaman yatır, istediğin zaman çek diyen de var.’ Mevduat mı?, BES mi? Hangisi avantajlı, hangisi dezavantajlı?

Faizler ve buna bağlı olarak mevduat faizleri son beş yıldır yükseliş eğiliminde. Ancak mevduat faizlerinin artışı her zaman enflasyonun ardında kaldığı için TL mevduatlar son beş yıldır reel getiri sağlayamadı. (Reel getiri mevduat getirisinin enflasyondan arındırılması yoluyla hesaplanıyor.) TUİK’in Ocak 2018’deki açıklamasına göre son beş yılda mevduatlar 0,38 kazanç sağlamış. Bu rakamdan stopajlar düşüldüğünde getiri negatife dönüyor, yani enflasyona karşı mevduat faizleri yatırımcısına para kaybettirmiş. Bu yıl döviz karşısında aşırı değer kaybına uğrayan Türk Lirasındaki kanamayı durdurmak için Eylül 2018’de, Merkez Bankasının yaptığı 6,25 puanlık faiz artışı da mevduatın getirisini pozitife döndürmeye yetmedi. Ama pozitife çok yaklaşan getiri nedeniyle yatırımcılar, TL mevduata dönerken, BES’e katkı payı ödeyen katılımcılar içinde, BES fonları ile mevduat getirisini kıyaslayanlar arttı. Halbuki bu iki yatırım aracını kıyaslamak değil, güçlerini birleştirmek gerekiyor. Nasıl mı?

GÜÇ BİRLİĞİ

BES’in gücü uzun vadeli oluşu, mevduatın gücü ise, piyasadaki dalgalanmalardan etkilenmeden vaadedilen faiz getirisine vade sonunda erişebilmesi. Bu iki güçlü yan neden BES çatısı altında birleşmesin, yeni bir sinerji yaratmasın?

BES uzun vadeli bir tasarruf ve yatırım aracı. Mevduat ise kısa vadeli. Hatta ülkemizdeki en uzun mevduatın vadesi 3 ay olarak ifade ediliyor yetkililer tarafından. Acaba BES’in mevduatların vadesinin uzamasına bir katkısı olur mu? Olur mu, olur. Yapan var. Avustralya bireysel emeklilik sisteminde özel mevduatlar da fonların yanında katılımcıların tercihine sunuluyor. Risk almak istemeyen, finansal okuryazarlığı düşük katılımcılar BES’te kendilerine sunulan özel mevduat hesaplarına yatırım yapabiliyor. Hatta bizde de Çeyiz Hesabı ve Konut hesapları var. Devlet aynen BES’teki gibi bu mevduatlara da gerekli koşulların yerine getirilmesi şartıyla %25* destek verecek.

MEVDUATIN GETİRİSİ BELLİ

BES’e özel mevduat hesaplarıyla, finansal okuryazarlığı düşük olduğu için, fonlara şüphe ile bakan katılımcıları cezbedecek bir yatırım alternatifi üretilebilir. Faizlerin yükselişi, fonlar üzerinde değer kaybı baskısı yaratırken, mevduat tarafına değer artışı olarak yansıyor. Bu avantaj katılımcıları sisteme katkı payı ödemeye teşvik edebilir. Özellikle OKS kapsamına halen alınmakta olan düşük gelir grubundaki katılımcılar için, birikimlerinin değer kaybetmesi olasılığı, sistemden çıkışı artırıyor. Halbuki hiç kaybetme riski olmadan, sistemdeki paralarının sürekli olarak değer kazandığı mevduat gibi bir yatırım aracı, katılımcıları sistemde kalmaya teşvik edecektir. Burada şöyle bir soru akla gelebilir: OKS katılımcılarına sunulan ‘Başlangıç Fonları’nın içinde mevduat var. Onlar neden çözüm olmuyor katılımcıların sıkıntısına? Bir kere adına fon denildiğinde, fon kuruluşu için izin, tasdik, fon yönetim giderleri, bağımsız denetçiler işin içine giriyor ve fonun giderleri artıyor. Bu da getirileri azaltıyor. Diğer yandan fonların içine alınabilecek mevduat ve katılım hesabı oranı %60 ile sınırlı. En az %20’si kamu borçlanma araçları, gelir ortaklığı senetleri ve kira sertifikalarında, kalanı repo, borsa para piyasası ve vaad sözleşmelerinde değerlendiriliyor. Mevduat ve repo dışındaki yatırım araçlarının değerlemesi faizlerin yükseliş döneminde değer kaybı olarak yansıyor fon değerine. Bu da toplam getirinin mevduat getirisinin altında kalmasına neden oluyor.

VADE UYUMSUZLUĞUNA ÇÖZÜM

BES’e özel mevduatların sisteme entegrasyonu bankacılık sistemindeki mevduatların vadesinin uzamasını sağlayacaktır. Böylece bankacılık sisteminde ortalama 3 aylık mevduatlarla finanse edilmeye çalışılan bankacılık kesimi kredileri için, uzun vadeli kaynak bulunmuş olur. BES’e özel mevduatların artışı bankacılık sistemindeki kaynak sorununa çözüm olabilir. Sektörün en büyük sorunlarından biri olan vade uyumsuzluğu sorunu çözülür. 10 yıllık, 20 yıllık mevduatların bankacılık sisteminde yer aldığını düşünebiliyor musunuz? Kaynak yetersizliği nedeniyle yurtdışından sağlanan döviz bazlı sendikasyon kredileri ile kaynak sağlamaya çalışan bankacılık sektörü, TL mevduatların artışı ile daha rahat kredi verebilir, hale gelebilir. Böylece bankacılık sistemi üzerindeki döviz kurlarından kaynaklanan baskı azalır. Piyasalardaki volatilite ve belirsizlik azaltılmış olur.

Sonuç olarak BES sisteminde fonlar aracılığı ile sermaye piyasalarında yatırım yapmaktan kaçınan finansal okuryazarlığı düşük katılımcıları sistemde tutacak alternatiflerden birisi de BES’e özel mevduatların sisteme entegre edilmesidir. Zaten çeyiz hesapları ve konut hesaplarıyla özel tarzda hesaplar açılmaya başlandı. Yeter ki istensin, BES için de özel mevduat hesapları oluşturulabilir, isteyen katılımcılar da katkı paylarını gönül rahatlığıyla bu özel hesaplara yatırabilir.

*22 Ocak 2022 Cumartesi ve 31727 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren 4632 sayılı Bireysel Emeklilik Kanunu’nda yapılan değişiklik ile devlet katkısı %25’ten %30 çıkarıldı.

Zeynep Candan Aktaş

Bireysel emeklilik, benim için çalışma hayatı boyunca farkında olmadan temellerini attığım, sistem uygulanmaya başlayınca, tam da bu temellerin üstüne oturan bir yapı. Amacım ne sistemi yermek ne de övmek. Ama şunu biliyorum: Bizim gibi ülkeler dünyanın para bolluğuna boğulduğu geçtiğimiz 15-20 yılı yatırım yerine, tüketerek geçirdi. Borcu olmayanlar neredeyse parmakla gösterilir oldu. Önümüzdeki dönem bu borçların ödenme zamanı gelecek. Ancak biz halk olarak tasarruf yapmıyoruz, yapamıyoruz. Bunun nedenleri farklı olsa da gerçek şu ki, artık biriktirmek zorundayız. Bu bireysel emeklilik yoluyla olur, şahsi yatırımlarla olur, altın alarak olur, bankada mevduat yoluyla olur, dövizle olur… Herkesin kendi tercihi. Ben burada bireysel emeklilik sistemi içindekilerin sistemi tanımasını, sistemden nasıl daha fazla verim alabileceğinin yollarını, katılımcının lehine ve aleyhine olabilecek gelişmeleri yazmak, duyurmak istiyorum. Bu arada katılımcılar da sistemle ilgili düşüncelerini, sistemden beklentilerini, kendileri için olumlu ve olumsuz yönleri, merak ettikleri soruları yazarlarsa, bunları tartışırız, elimizden geldiğince sorulara cevap veririz ve en önemlisi belki ilgililere, yetkililere sesinizi duyurabiliriz.

Teknik analiz ise daha Türkiye’de teknik analizin ‘T’si ortalarda yok iken, kareli defter yapraklarını birbirine ekleyerek oluşturduğum grafiklerle başladı. 1990’dan beri fiyatların hareketini merak ediyorum ve anlamaya çalışıyorum. Bunun için okuyor, araştırıyor ve bildiklerimi piyasada test ediyorum. Kazandığım da oluyor, kaybettiğim de. Ancak artık şunu net olarak biliyorum, piyasalarda kazanmanın tek yolu kendinizi tanımak ve kendi kapasitenizde riskler alabilmektir. Kapasitenizi aşan risk sizi uyutmaz, kapasitenizin altındaki risk de kazandırmaz. Bu dengeyi kurabilir, üstüne de teknik analiz yöntemlerini uygulayarak alım-satım zamanlarını ve fiyatlarını öngörebilirseniz, kazanmamanız için bir sebep kalmaz.

Yaklaşık 20 yıldır ekonomi dergilerinde, gazetelerde piyasaya ilişkin öngörüler, gerçekleşmeler, teknik analiz grafikleri üzerinden yorumlar yazıyorum. Bunlar arasında Trend Dergisi, Yeni Yüzyıl, Radikal, Ekonomik Bülten, Tekborsa, Gazete Vatan, Milliyet, gibi birçok dergi ve gazete var. Halen bireysel emeklilik ile ilgili yazılarım Para Dergisinde, Teknik analiz ile ilgili yazılarım Ekonomist dergisinde yer alıyor.

Ayrıca teknik analiz ve bireysel emeklilik alanında gerek sınıf içi gerek internet üzerinden eğitimler veriyorum. www.borfin.com.tr adresinde başlangıç düzeyinde teknik analiz eğitimim ve bireysel emeklilik eğitimlerim mevcuttur.