MEVDUAT BES’E ALTERNATİF OLABİLİR Mİ?

Apr 8

Apr 8 MEVDUAT BES’E ALTERNATİF OLABİLİR Mİ?

BES 8,9 milyonu gönüllü, 7,3 milyonu da çalışanlardan olmak üzere toplamda 16 milyonu aşkın kişiye ulaştı. Sistemin katılımcıların yanında olacak şekilde tasarlanması, ihtiyaç halinde banka kredisi kolaylığı, kısmi çekiş hakkının başlayacak olması BES’e olan güveni her geçen gün artırıyor. Ancak her zaman, her yerde olduğu gibi, olumsuz yargılar da BES’in peşi sıra geliyor. Son zamanlarda mevduat faizlerindeki iyileşme, bazılarında ‘paramı BES’e yatıracağıma, mevduata bağlarım’ düşüncesini ortaya çıkardı.

Neyse ki veriler, simülasyon çalışmalarına izin veriyor. Şöyle olsaydı, bu olurdu, paramı buna bağlasaydım şu olurdu, demek yerine gelin, verilerle konuşalım. Gerçekten de parayı BES’e bağlamak mı, yoksa mevduat olarak tutmak mı daha iyi, hep beraber öğrenelim.

BES-MEVDUAT KARŞILAŞTIRMASI

Aslında mevduat ile BES’i karşılaştırmak çok abes. Her şeyden önce 500-1000 lira gibi paralara mevduat yapmak mümkün değil. Diğer yandan mevduat aylık vadelerle bağlanıp, her vade sonunda getiriler stopaj kesintisine tabi tutulurken, BES’te stopaj kesintisi sadece sistemden ayrılırken yapılıyor. İlle de mevduat ile BES karşılaştırması yapılacaksa, farklılıklar aşağıdaki başlıklarda toplanabilir:

-Başlangıç sermayesi: Bir bankada mevduat yapabilmek için bir başlangıç sermayesi gerekiyor. Para, toplu olarak bir defada yatırıma yönlendiriliyor. Halbuki BES’te aylık taksitler halinde yatırım yapılıyor ve bu para sistemde fonlar aracılığıyla değerleniyor, büyüyor.

-Yatırımın vadesi: Mevduat aslında kısa vadeli bir yatırım. Halbuki BES uzun vadeli ve belki de ülkemizdeki ekonomik sistem içerisinde en uzun vadeli yatırım olarak görünüyor. Dolayısıyla vade açısından BES ile mevduatın karşılaştırılması çok fazla anlamlı değil.

-Teşvikler: Zaman zaman mevduata teşvikler uygulansa da (stopaj oranları kaldırılabiliyor veya düşürülebiliyor) BES’te her zaman ve her durumda geçerli, yüzde 30 devlet katkısı uygulanıyor. Bu da BES’i mevduatın birkaç adım önüne taşıyor.

-Getiriler: Mevduat bağlanırken başlangıçta getirisi bellidir. Halbuki BES’te yatırımın getirisi konusunda bir taahhüt verilemediği gibi katılımcının tercih ettiği fonların getirisi, toplam getiriyi artırıp-azaltabiliyor.

-Risk: Mevduat genellikle risksiz veya çok düşük riskli yatırım aracı olarak kabul ediliyor. Gerçekten de hem vadeler kısa hem de getirilerin belli olması riski çok azaltıyor. Halbuki BES’te fonların belli bir vadesi ve getiri taahhüdü yok. Hisse fonlar, altın fonları, agresif değişken fonlar, dış borçlanma araçları fonları, endeks fonlar, karma fonlar, yabancı fonlar yüksek riskli fonlardır. Bu fonların getiri sağlaması, piyasalardaki trendlere ve portföy yöneticilerinin doğru zamanda doğru varlıklara yatırım yapmasına bağlıdır.

-Stopaj: Mevduatta her vade sonunda stopaj kesintisi yapılırken, BES’te stopaj kesintisi ile sadece sistemden çıkış aşamasında karşılaşılıyor. Sistemde kalınan süreye bağlı olarak da stopaj oranı değişiyor.

-Kesintiler: BES’te emeklilik planına göre uygulanan giriş aidatı ve yönetim gider kesintileri mevduat tarafında söz konusu bile değil.

YATIRIMCILARIN YANLGISI

BES ile mevduatı karşılaştıranların en büyük yanılgısı; sisteme yatırdıkları katkı payı toplamını sanki vade başında bir defada yatırmışlar gibi, getiri hesaplamalarıdır. Halbuki bu katkı payları sisteme küçük küçük miktarlarda yatıyor ve birikiyor. Bu nedenle BES’le mevduatı karşılaştırmak ve yatırılan toplam katkı payına göre getiri hesaplamak, yanıltıcı sonuçlara neden olabiliyor.

20 YILLIK SİMÜLASYON

BES ile mevduatı karşılaştırmak için BES’in uygulanmaya başladığı 2003 Aralık ayı başlangıç olarak seçildi. Her ayın son günü o dönem geçerli aylık brüt asgari ücretin yüzde 10’u bir taraftan TCMB ortalama aylık mevduat faizi ile mevduata, diğer taraftan BES’te AE2-Agesa Hay. Borç.Araç.Fonuna yatırıldı. AE2 fonunun seçilme nedenlerinden birincisi; borçlanma araçları fonlarının mevduat alternatifi olarak kabul edilmesi iken, ikincisi; AE2 fonu 20 yıllık getirilerde borçlanma araçları fonlarında ortalama getiriye en yakın fon olarak görünmesiydi. BES’te yatırım yapılan fon Agesa’nın olduğu için devlet katkıları da AEI-Agesa Katkı Fonunda değerlendirildi.

SONUÇLAR

31 Aralık 2003’ten 29 Şubat 2024’e kadar, her ay aylık brüt asgari ücretin yüzde 10’u mevduata yatırıldığında ana para 43,476 liraya, faizleriyle birlikte toplam birikim 106,716 liraya ulaştı. Mevduatta stopaj oranları farklı dönemlerde değiştirildiği ve bazen de ‘0’ olarak uygulandığı için stopaj oranları hem mevduat hem de BES tarafında dikkate alınmadı. Diğer yandan aynı anda aynı tutarda katkı payı, bireysel emeklilik sisteminde AE2 fonunda değerlendirildiğinde 117,974 liralık birikime ulaşıldı. 2013 yılından itibaren katkı paylarına verilen devlet katkısı, getirileriyle 24,170 lira oldu. BES’te katılımcının yatırdığı 43,476 lira ve devlet katkısından gelen 10,494 liralık birikim toplamda 142,144 liraya ulaştı. Mevduata yatırılan birikim ile BES’te değerlendirilen birikim arasında BES lehine 35,428 liralık bir fark oluştu. Stopajlar da göz önüne alınsaydı, mevduattaki birikim daha az getiri sağlamış olacaktı. Çünkü her ayın sonunda getiri üzerinden stopaj kesileceği için sonraki aya devreden birikim daha az olacak, dolayısıyla her ay daha az faiz getirisi elde edilecekti.

**Para Dergisi’nin 31 Mart-6 Nisan 2024 tarihli sayısında yayınlanmıştır.

Zeynep Candan Aktaş

Bireysel emeklilik, benim için çalışma hayatı boyunca farkında olmadan temellerini attığım, sistem uygulanmaya başlayınca, tam da bu temellerin üstüne oturan bir yapı. Amacım ne sistemi yermek ne de övmek. Ama şunu biliyorum: Bizim gibi ülkeler dünyanın para bolluğuna boğulduğu geçtiğimiz 15-20 yılı yatırım yerine, tüketerek geçirdi. Borcu olmayanlar neredeyse parmakla gösterilir oldu. Önümüzdeki dönem bu borçların ödenme zamanı gelecek. Ancak biz halk olarak tasarruf yapmıyoruz, yapamıyoruz. Bunun nedenleri farklı olsa da gerçek şu ki, artık biriktirmek zorundayız. Bu bireysel emeklilik yoluyla olur, şahsi yatırımlarla olur, altın alarak olur, bankada mevduat yoluyla olur, dövizle olur… Herkesin kendi tercihi. Ben burada bireysel emeklilik sistemi içindekilerin sistemi tanımasını, sistemden nasıl daha fazla verim alabileceğinin yollarını, katılımcının lehine ve aleyhine olabilecek gelişmeleri yazmak, duyurmak istiyorum. Bu arada katılımcılar da sistemle ilgili düşüncelerini, sistemden beklentilerini, kendileri için olumlu ve olumsuz yönleri, merak ettikleri soruları yazarlarsa, bunları tartışırız, elimizden geldiğince sorulara cevap veririz ve en önemlisi belki ilgililere, yetkililere sesinizi duyurabiliriz.

Teknik analiz ise daha Türkiye’de teknik analizin ‘T’si ortalarda yok iken, kareli defter yapraklarını birbirine ekleyerek oluşturduğum grafiklerle başladı. 1990’dan beri fiyatların hareketini merak ediyorum ve anlamaya çalışıyorum. Bunun için okuyor, araştırıyor ve bildiklerimi piyasada test ediyorum. Kazandığım da oluyor, kaybettiğim de. Ancak artık şunu net olarak biliyorum, piyasalarda kazanmanın tek yolu kendinizi tanımak ve kendi kapasitenizde riskler alabilmektir. Kapasitenizi aşan risk sizi uyutmaz, kapasitenizin altındaki risk de kazandırmaz. Bu dengeyi kurabilir, üstüne de teknik analiz yöntemlerini uygulayarak alım-satım zamanlarını ve fiyatlarını öngörebilirseniz, kazanmamanız için bir sebep kalmaz.

Yaklaşık 20 yıldır ekonomi dergilerinde, gazetelerde piyasaya ilişkin öngörüler, gerçekleşmeler, teknik analiz grafikleri üzerinden yorumlar yazıyorum. Bunlar arasında Trend Dergisi, Yeni Yüzyıl, Radikal, Ekonomik Bülten, Tekborsa, Gazete Vatan, Milliyet, gibi birçok dergi ve gazete var. Halen bireysel emeklilik ile ilgili yazılarım Para Dergisinde, Teknik analiz ile ilgili yazılarım Ekonomist dergisinde yer alıyor.

Ayrıca teknik analiz ve bireysel emeklilik alanında gerek sınıf içi gerek internet üzerinden eğitimler veriyorum. www.borfin.com.tr adresinde başlangıç düzeyinde teknik analiz eğitimim ve bireysel emeklilik eğitimlerim mevcuttur.