BES’TE İYİLEŞTİRMELER YOLA ÇIKTI

Bireysel emeklilik sisteminde hem 11. Kalkınma Planında hem de YEP’te ele alınan konular 2020 Cumhurbaşkanlığı Programına alınarak resmi gazetede yayınlandı. Bu neyi gösteriyor? Kamunun bu konuların üzerinde çalıştığını ve hazırlanacak yasa ve yönetmeliklerin yürürlüğe girmesiyle, yeni uygulamaların önümüzdeki dönemde başlayacağını gösteriyor. Sistemdeki katılımcı tabanını genişletmeyi hedefleyen kamunun, 2020 Cumhurbaşkanlığı programına aldığı ve önümüzdeki yıl yürürlüğe girmesini amaçladığı değişiklikler neler? Derli-toplu bir şekilde ifade etmeye çalışalım:

TAMAMLAYICI BES

Programda bireysel emeklilikteki otomatik katılım sisteminin, sistemde kalış süresi ve fon tutarını artıracak şekilde yeniden düzenlenerek, Tamamlayıcı Emeklilik Sistemine (TES) dönüştürüleceği ifade ediliyor. Bunun için de sosyal tarafların mutabakatından söz ediliyor. Ayrıca sektör, işkolu veya meslek esaslı, tamamlayıcı emeklilik kurumlarının iyi uygulama örnekleri doğrultusunda geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması sağlanacaktır; deniyor. Programdaki Tamamlayıcı Emeklilik hedeflerinin üzerine geçtiğimiz haftalarda Sermaye Piyasası Kurulu, Çalışanlara Dönük Grup Emeklilik Fonlarının kurulmasına karar verdi. Çalışanlarını OKS’ye ve/veya Tamamlayıcı Emekliliğe dahil eden şirketlerin ya da bunların grup şirketlerinin para ve sermaye piyasası araçlarına yatırım yapan fonlar kurulacak. Çalışanların katkı payları bu fonlara yönlendirilecek ve çalışanlar bir anlamda çalıştıkları şirketlere ortak olacaklar. Bu gelişmeler bize otomatik katılıma işveren desteği sağlanacağı ve/veya kıdem tazminatlarının işveren desteği olarak sisteme aktarılabileceği bir yapı üzerinde çalışıldığına dair ipucu veriyor.

DÖVİZLİ BES

Yurtdışında yaşayan Türk vatandaşları döviz cinsinden katkı payı ödeyebiliyor. Ancak katkı payları TL’ye çevrilerek fonlara aktarılıyor. Yani birikimler TL cinsinden.  Dövizli BES uygulamasından programda özel olarak bahsedildiğine göre, katkı paylarının döviz cinsinden ödendiği ve birikimlerin döviz cinsinden yatırım araçlarına yönlendirildiği bir sistem akla geliyor. Böyle bir uygulamaya geçilir ise, devlet katkılarıyla, birikim hedefleriyle Dövizli BES başlı başına ayrı bir uygulama modeli olacak demektir. Kamunun eurobond ihraçlarının bir kısmının Dövizli BES fonlarınca alınması, böylelikle uzun vadede yurtdışından dövizle borçlanmaktansa, bunu yurt içinde kaynak olarak kullanmak gibi bir hedef söz konusu olabilir.

KISMİ ÇIKIŞ

Programda, katılımcıların kısa vadeli nakit ihtiyaçlarından dolayı sistemden çıkışlarının önüne geçmek amacıyla; sağlık, evlilik, eğitim, mülk sahibi olma gibi durumlarda sistemden çıkmadan, birikimlerin bir kısmını çekme olanağı verilmesinden söz ediliyor. Kısmi çıkış konusu Bireysel Emeklilik Kanunu’nda yer almasına rağmen, yönetmelik ile düzenlenmediği için uygulanamıyordu. Belki de, sistemdeki birikimler kısmi çekime cevaz verecek büyüklükte değildi, ya da (halen sistemde kalma süresinin ortalama 2,5 yıl olduğu göz önünde bulundurulduğunda) böyle bir hakkı kullanabilecek katılımcı sayısı azdı. Ancak kamu bu konuda düzenleme yapılmasını istediğine göre, yeter şartlar oluşmaya başlamış diye bakılabilir.

YAŞA GÖRE DEVLET DESTEĞİ

Cumhurbaşkanlığı programında, genç kesimde uzun vadeli tasarrufu cazip hale getirecek şekilde, mevcut devlet desteklerinin yaşa göre farklılaştırılacağı vurgulanıyor. Gençlere diğer katılımcılardan farklı olarak devlet katkısı teşviki için ilave kaynak ihtiyacı belirleneceğinden söz edildiğine göre, mevcut %25 olarak uygulanan devlet katkısının üzerine ilave edilecek desteklerden bahsediliyor, demektir. Belli yaş aralığındaki gençlere 5-10 puanlık ek devlet katkısı verilmesi, 18 yaşından 56 yaşına gelene kadar 38 tam yıl sistemde kalması hedeflenen gençlerin, sistemde kalış sürelerinin uzamasına katkıda bulunabilir.

ÖZEL BİRİKİM HESAPLARI

Dayanıklı tüketim malları ile eğitim, tatil gibi harcama gruplarına özel birikim hesapları oluşturulması hedefi programa alınmış. Bu birikimler kullanılarak gerçekleştirilen harcamalarda vergisel teşvikler uygulanacağı belirtiliyor. Daha önce konut ve çeyiz hesapları şeklinde ön denemeleri yapılan bu hesapların, belli amaca dönük olarak tasarlanması ve vergi teşviklerinin getirilmesiyle hem aşırı tüketim harcamalarını frenleyici etki yapması, hem de hane halkının aşırı borçlanmasının önüne geçmesi hedefleniyor.

KUMBARA HESABI

2020 Cumhurbaşkanlığı programında finansal sisteme katılımı erken yaşta teşvik etmek için kumbara hesapları oluşturulacak, böylece sermaye piyasalarına uzun vadeli kaynak sağlanacaktır, deniyor. Bilindiği gibi bireysel emeklilik sistemine 18 yaşını doldurmuş Türk Vatandaşları dahil olabiliyorlar. Bireysel emeklilik sistemine 18 yaş altındaki çocukların da dahil edilmesi konusunda bir talep söz konusuydu. Hem bu talebin karşılanması hem de çocukların finansal piyasalara yatkınlığının artırılması amacıyla kumbara hesapları işlevsel olabilir.

2020 Cumhurbaşkanlığı Programı’na alınan yukarıdaki düzenlemeler, önümüzdeki dönemde bireysel emeklilik sisteminin tek bir yapıdan çoklu bir yapıya geçeceğinin işaretlerini taşıyor. Özel emeklilik konusu Tamamlayıcı Emeklilik, Dövizli BES ve mevcut durumda uygulanmakta olan Gönüllü BES olarak üç parçaya bölünebilir. Yurtiçi tasarruf hedefleri ve bu hedeflere ulaşmak için tasarlanacak yol ve yöntemlerin katılımcı getirisini artıracak şekilde, şeffaf ve herkes tarafından anlaşılabilecek basitlikte olması, hem katılımcıların hem de kamunun bu işten kazançlı çıkmasını sağlayacaktır.

*Para Dergisinin 17-23 Kasım 2019 tarihli sayısında yayınlanmıştır.