BES'TE DAHA İYİYE DOĞRU ATILMASI GEREKEN ADIMLAR

Bireysel emeklilik sistemi büyümeye, gelişmeye devam ediyor. Özellikle 18 yaş altının da sisteme dahil olmaya başlamasıyla ebeveynler çocukları için BES’te birikim yapıyorlar. Buradaki birikimlerin daha fazla olmasının önündeki en önemli engel, emeklilik hakkının 56 yaşında kazanılacak olması nedeniyle, sistemde kalma süresinin çok uzun olması. Sistemden erken çıkışlarda, devlet katkılarına kademeli hak kazanım ve yüksek stopaj oranları, ebeveynleri bir anlamda, kendi adlarına veya bir aile büyüğü adına sözleşme yapmaya zorluyor..

Halbuki, sistemde uzun süre kalanları daha güçlü bir şekilde ödüllendirmek gerekir. Bu nedenle sistemde 20 yılı tamamlayan herkese 56 yaş beklenmeden '0' stopaj ve %100 devlet katkısı alma hakkı gelmeli. Bu gelişme daha çok genç ve çocuğun sisteme girmesini sağlayacak ve sistemde kalma sürelerini de uzatacaktır.

Bireysel emeklilik sistemi tabi ki mükemmel bir sistem değil. Avantajları, deazavantajları var. Ama hangi yatırım sistemi mükemmel ki? Mevduat enflasyona yenilir, altın reel getiri sağlamaz, hisse senedi yatırımları aşırı volatilitesiyle çok risklidir.

Fakat bireysel emeklilik sistemine yapılacak ufak dokunuşlarla sistem mükemmele yakın hale gelebilir. Peki, nedir bunlar?

-Mesela TEFAS-BEFAS rekabetinde hisse senedi konusunda BES 1-0 geriden geliyor. TEFAS tarafında '0' stopaja tabi olan hisse fonlar BES tarafında en iyimser olasılıkla %5 stopaja tabi. O zaman katılımcılar neden BES tarafında hisse fon tercih etsin? BES havuzundaki hisse oranları borsanın yükseliş dönemlerinde %30-33 aralığına çıkıyor. Ama hiç bir zaman BES havuzunun yarısı hisse senedi yatırımlarından oluşmuyor. Halbuki BES’te hisse senedi oranlarının artırılması hem piyasadaki volatilitenin azalmasına hem de sermaye piyasalarının gerçek işlevini (ucuz kaynak sağlama) yerine getirmesine fırsat sağlayacaktır. Bu açıdan bakıldığında da BES’te 20 yıl sonra stopaj oranlarının ‘0’a inmesi ve devlet katkılarının tamamına hak kazanılmasının yaratacağı fayda çok açık.

-BES’te şirketler devlet katkısı dışında fon getirileriyle de fark yaratmayı başarabilmeliler. Görüldüğü kadarıyla sistemin tek motivasyonu halen devlet katkıları. Şirketler bunun dışında katılımcılara herhangi bir avantaj sunamıyorlar. Piyasalar iyiyse, fonlar getiri sağlıyor, piyasalar kötüyse, fonlar da değer kaybediyor. Burada yeni ürünlere, fark yaratan, aktif yönetilen fonlara ihtiyaç var.

-BES’te fon dağılım değişikliği yapmak ciddi bir motivasyon kaybına neden oluyor. Halbuki Bireysel Emeklilik Sistemi Hakkında Yönetmeliğin 10 madde 4. Fıkrası aşağıdaki şekilde:

‘Şirket, fon dağılımı değişikliği işleminin mümkün olan en kısa sürede gerçekleştirilmesini teminen, alışı yapılacak fonların alım talimatı tarihlerini, satışı yapılacak fonların nakde dönüştürülme sürelerini dikkate alarak belirler. Değişiklik işlemleri, değişikliğe konu fonlardan valör süresi en uzun olana göre belirlenen tarihte tamamlanır. Şirket, katkı paylarının fonlar arasında paylaştırılması sırasında ortaya çıkan artık değeri en aza indirmek üzere gerekli tedbirleri alır.’

Yani fon dağılım değişikliği, yönetmelikteki gibi talimat konusu fonların en uzun valör süresi içinde tamamlanmalı.

-BEFAS fonları aynen TEFAS'taki gibi bütün bir havuz olarak tüm kullanıcılara sunulmalı. İnsanlar TEFAS’tan gayet güzel fonlarını seçebiliyorlar, izin verilirse BEFAS’tan da seçebilirler. Diğer yandan bazı şirketler; katılımcılar BEFAS’tan fon seçtiğinde bu fonların güncel değerini, getirisini göstermemek ya da mobil uygulamadan BEFAS fonu seçimine izin vermemek gibi yöntemler izliyor. BES’in gelişmesi gerçekten isteniyorsa, isteyen herkes tüm BEFAS fonlarından seçim yapabilmeli ve portföyündeki tüm fonlara ait güncellemeler yapılmalı.

-BES'in olumsuz algılanmasında çok büyük bir etkisi olan yönetim gider kesintisi ve giriş aidatı uygulaması ya kaldırılmalı ya da katılımcılar doğru bilgilendirilmeli. Çok karmaşık olan kesintiler konusu sadeleştirilmeli. Önce kesinti yapıp, yıllar sonra iade etmeye çalışmanın sisteme sağladığı fayda, bu verileri tutmak için harcanan maliyetten çok daha düşük olabilir. Bu kadar maliyete gerek var mı? Yok giriş aidatı, yok yönetim gider kesintisi, yok ara verme kesintisi yok fon toplam gider kesintisi vs. Bu kesintiler birbirine geçmiş durumda. Her biri için veya hepsinin toplamı için net bir oran belirlenmeli ve net ifadelerle katılımcıları bilgilendirmeli. Bütün sorun katılımcıları ikna etmek için doğru bilgilendirme yapılmamasından kaynaklanıyor. Bu kadar olumsuz algıya değer mi? Zaten sistem büyüdüğünde BES şirketlerinin getirileri de artacaktır.

-Devlet katkısı getirilerini iyileştirecek düzenlemeler yapılmalı. Devlet katkıları da aynen değişken fonlar gibi 4 farklı risk kategorisinde tasarlanabilir. Katılımcılar kendi risk algılarına uygun olarak bu fonlardan seçim yapabilir. Böylece katılımcılardaki fon seçemiyoruz algısı da kırılır. Sisteme yeni girmiş katılımcı ile 56 yaşını tamamlamış katılımcıya neden aynı risk grubundaki devlet katkısı fonunu sunuyoruz ki?

-Otomatik katılım tarafındaki katılımcılara gönüllü BES tarafından fon seçimi hakkı verilmeli. İnsanlar altını, faizi, hisseyi, dövizi biliyor ama temkinli değişken fonu, atak değişken fonu, agresif değişken fonu bilemiyor. Aralarındaki farkı anlayamıyor. Fon seçemiyor. Birikimleri başlangıç ve standart fonlarda heba oluyor.

-BES’in en büyük sıkıntılarından biri de enflasyon. Mevcut durumda 10 yıl önce sisteme girmiş katılımcının enflasyondan kaynaklanan portföy getirisini de vergilendiriyoruz. Halbuki enflasyon arındırması yapılsa, hem gerçek değer üzerinden vergilendirme yapılır, hem de katılımcı gerçekten para kazanıyor mu-kazanmıyor mu görme fırsatı olur. Asıl getirisi ise BES’in gerçekten büyümesi olur ki, zaten sistem de bunun için tasarlanmadı mı? Eğer sistemde 20 yıl kalanlara stopaj ‘0’ olursa bu konu da kendiliğinden çözümlenmiş olacak.

-BES’ten maaş ödeme konusuna gelince. Tam bir muamma. Emeklilik gelir planında katılımcılara hangi fonların sunulacağı belli değil. Enflasyona karşı katılımcının birikimlerinin nasıl korunacağı belli değil. Yıllık gelir sigortası adı var, kendi yok. Burada da net bilgi akışına ihtiyaç var.

-Geldik en önemli kısma. Güven sorunu. Başka hiçbir yatırım aracı için sorgulanmayan, devletin birikimlere el koyması gibi bir olasılık BES’te sürekli sorgulanıyor. İnsanlara bunun olmayacağının kamu tarafından anlatılması gerek.

Bana gelen geri dönüşlerden, katılımcıların yaşadığı sıkıntılardan anladıklarımı ve düzeltilmesi gereken, düzenlenmesi gereken konuları yukarıda aktarmaya çalıştım. Bunların bir kısmı kamunun da hedefinde. Fonların getirilerinin artırılması, OKS’dekilere gönüllü BES fonlarından seçim hakkı verilmesi, kesintilerin sadeleştirilmesi konuları yıllık programlara alındı. Ama maalesef bugüne kadar bu konularda gelişme sağlanamadı

Fonların valörü, BEFAS fonlarının tüm kullanıcılara açılımı, emeklilik gelir planları ve kesintiler ile ilgili net bilgilendirmeler ek düzenlemeye gerek kalmadan BES şirketlerinin zaten yapabileceği şeyler. Ayrıca bütün bunları zaten yapan BES şirketleri de var. Belki de, bu uygulamaların genele yayılmasını biraz da BES katılımcılarının talep etmesi gerekiyor.

Çok ufak dokunuşlar, BES’te çok büyük sıçramalar yaratma potansiyeline sahip. Umarım bu potansiyel yetkililer tarafından da görülüyor ve değerlendiriliyordur.

Herkese bol, bereketli kazançlar diliyorum.