BANKA KREDİSİNE BES TEMİNATI

BES birikimleri karşılığında bankalardan kredi kullanımı uygulaması 3 Haziran 2024 itibariyle başladı. Uygulama ile katılımcıların kısa süreli nakit ihtiyaçlarının giderilmesi böylece sistemde daha uzun süre kalmaları hedefleniyor. EGM verilerine göre; BES’te açılan sözleşmelerin yaklaşık yarısı katılımcıların isteği ile erken sonlanıyor. Sözleşmelerin erken sonlanma nedenleri arasında ‘toplu para alma’ talebi ilk sırada yer alıyor. Sistemden ayrılan katılımcılar, sözleşmesindeki bütün birikimini, devlet katkılarının hak kazandığı kadarını alıyor ve sistemdeki haklarını kaybediyor. Sistemden erken çıkış yapan katılımcıların; yaklaşık yüzde 13-15’i ise tekrar sisteme girip birikim yapıyor. Demek ki, bu katılımcılar ihtiyaç halinde BES’teki birikimini bozuyor ve uygun duruma geldiklerinde tekrar BES’te biriktirmeye başlıyorlar. Sorun BES’te biriktirmekte değil, ihtiyaçlarını giderecek başka kaynak bulamamakta.

BES birikimlerinin bankalarda teminat olarak kullanılmaya başlamasıyla, hem katılımcılar sistemden daha uzun süre faydalanmaya ve kazanılmış haklarını korumaya devam edecekler, hem de özellikle ekonomik kriz dönemlerinde finansal sistemler üzerindeki olası baskı hafifletilmiş olacak. Sistemin büyüme ve gelişmeye devam etmesi de cabası…

Gelin, önümüzdeki iki haftada BES birikimleri bankalarda nasıl teminat olarak kullanılacak, süreç nasıl işleyecek yakından bakalım.  

HANGİ SÖZLEŞMELER KREDİ KULLANABİLECEK

İlk sorumuz, kredi kullanabilecek sözleşmeler ile ilgili olsun, hangi sözleşmelerdeki birikim karşılığında kredi kullanılabilecek?

-Hem gönüllü BES tarafındaki birikimler hem de OKS’deki birikimler karşılığında BES teminatlı kredi kullanılabilecek.

--Katılımcının birden fazla sözleşmesi varsa, en yeni tarihli olandan başlayarak kredi kullanımına uygun sözleşmeleri karşılığında BES teminatlı kredi kullanabilir.  

HANGİ SÖZLEŞMELER TEMİNATA ALINMIYOR

BES teminatlı kredi uygulamasında katılımcılar sadece kendi birikimleri karşılığında kredi kullanabilirken, mevcut bir kredinin kapatılması veya bir yakınının kredisi için BES birikimlerini teminat gösteremeyecek.

-Üzerinde haciz olan sözleşmeler,

-Devlet katkıları,

-İşveren grup emeklilik sözleşmeleri,

-Sonlanma sürecindeki sözleşmeler,

- Emeklilik gelir planındaki sözleşmeler,

-Kısmi Ödeme hakkını kullanmış ve taahhüdü devam eden sözleşmeler

- Aktarım sürecindeki sözleşmeler ve aktarımla gelen sözleşmeler altı ay geçmedikçe BES teminatlı kredi kullanamıyor. 

MÜRACAAT MERCİ

Peki, BES teminatlı kredi kullanmak isteyenler nereye müracaat edecek, bankaya mı, BES şirketine mi?

Bankalar EGM (Emeklilik Gözetim Merkezi) nezdinde uygulama için özel olarak kurulan dijital platforma üye olacaklar. Katılımcılar platforma üye bankaya gidip, BES teminatlı kredi kullanmak istediklerinde, bankalar bu platform üzerinden katılımcıların birikimlerini sorgulayarak kredinin ön onayını verecekler. En geç 24 saat içinde kredi tutarı banka tarafından hesaba aktarılmış olacak.

Mevcut durumda platforma TEB (Türkiye Ekonomi Bankası) Albaraka, İş Bankası ve Halkbank üye olarak, BES birikimleri karşılığında katılımcılara kredi kullandırmaya başladılar. İlk uygulama ihtiyaç kredileri ile başlatıldı, çok kısa bir süre içinde taşıt ve konut kredileri için de uygulamanın genişletilmesi planlanıyor. 

TEMİNAT TUTARI

Bankanın katılımcının BES birikiminden teminat olarak devralacağı tutar; fonlardaki olası değer kayıpları ve uygulanacak masraf ve kesinti tutarının karşılanması amacıyla kredi tutarının yüzde 20 fazlasını aşamayacak. Katılımcı ile imzalanacak alacağın devri sözleşmesinin ardından EGM de katılımcının BES sözleşmesi veya sözleşmeleri hangi BES şirketinde ise, o şirkete/şirketlere bilgi verecek ve BES birikimlerinin bozularak (katılımcının emeklilik planının faizli/faizsiz olmasına göre) alacağın devri fonuna aktarılmasını talep edecek. Eğer katılımcı birden fazla sözleşmesinin karşılığında kredi kullanmak istiyorsa, uygun olan sözleşmelerinden en yeni olandan başlanarak, fonları bozulacak ‘Her bir sözleşmesindeki fon dağılımına sadık kalınarak) ve alacağın devri fonuna aktarılacak. Böylece bu tutar alacağın devri fonunda banka adına teminata alınmış olacak.  

ALACAĞIN DEVRİ FONU

Halihazırda Türkiye Hayat Emeklilik Alacağın Devri Dengeli Katılım Değişken Fon (faizsiz) ve   Anadolu Hayat Emeklilik Alacağın Devri Dengeli Değişken Fon (faizli) kurulmuş durumda. Bu fonların risk grubu 3-4 risk seviyesinde. Katılımcılar teminata verdikleri ve bu fonlara aktarılan tutarları portföylerinin bir parçası olarak görmeye devam edecekler ama bu fonlar üzerinde herhangi bir tasarrufta bulunamayacaklar. Ayrıca bu fonlar diğer katılımcıların talebine açık olmayacak. Yani kredi kullanmayan katılımcılar bu fonlardan tercihte bulunamayacaklar. 2025 yılında faaliyete başlamak üzere Anadolu hayat faizsiz, Türkiye Hayat da faizli olmak üzere 1-2 risk grubunda 2 adet daha alacağın devri fonu kurulacak. Peki, alacağın devri fonunun neden dengeli değişken fon esaslarına göre kurulması tercih edilmiş? Çünkü, bu fon türü emeklilik yatırım fonlarının yatırım yapabildiği tüm varlıklara (altın, kıymetli madenler, hisse senedi, Hazine kağıtları, Eurobond, yabancı sermaye ve para piyasası araçları vb.) yatırım yapabiliyor; portföy kısıtlamaları diğer fon türlerine göre çok daha az; dolayısıyla yüksek getiri elde etme olasılığı göreceli olarak daha yüksek. Nitekim, gönüllü BES ve otomatik katılım sisteminde dengeli değişken fonların basit ortalama getirisi son bir yılda %116 olarak gerçekleşmiş. Bu fonların içinde son bir yılda %164 getiren fon bile var. Kısacası enflasyon oranının epey üzerinde getiri sağlamış bu fonlar.

HAKLARIN KULLANIMI

Hakların kullanımı konusuna; katılımcılar bankadan BES teminatlı kredi kullandığında, sistemdeki haklarını kullanabiliyor mu, sorusuyla başlayalım. Katılımcıların en çok bildiği ve kullandığı haklarından, fon dağılım değişikliği açısından bakıldığında; katılımcı ‘Alacağın Devri Fonuna’ aktarılanın dışındaki kalan birikimlerinde, fon dağılım değişikliği yapabiliyor. BEFAS’tan fon seçebiliyor. Sözleşmesine katkı payı ödeyerek, devlet katkısı almaya devam ediyor. Ya da katkı payı ödemeye ara vererek ‘ara verme hakkını kullanabiliyor. Katılımcı kredi sürecinde emeklilik planını değiştirebiliyor, Ama birikimler teminatta olduğu sürece sistemden ayrılamıyor, emeklilik hakkını ve aktarım hakkını kullanamıyor. Mevcut kredi borcunu kapatmadan BES birikimleri karşılığında yeni bir kredi kullanamıyor. Kısmen ödeme talebinde bulunamıyor. Yani kısmi ödeme hakkını kullanamıyor. 

KREDİ KULLANIRKEN DİKKAT

Aslında, BES teminatlı kredilerin geri ödenmeme riski olmadığından, normal (teminatsız) kredilere oranla, faiz oranının daha düşük, vadesinin daha uzun olması beklenir. Burada katılımcıların dikkat etmesi gereken şey, teminattaki birikimlerin getirisi ile kredi maliyetinin karşılaştırılması ve mümkünse getiriden düşük veya getiriye eşit bir kredi maliyeti yakalamalarıdır. Eğer teminattaki birikimin getirisi ile kredi maliyeti arasında pozitif bir fark yakalanamıyorsa, BES birikimlerini teminata vermektense normal banka kredisi kullanmak daha anlamlı olabilir.

Diğer yandan 2025 yılı başından itibaren yürürlüğe girecek, 1-2 risk seviyesindeki iki yeni fonla birlikte alacağın devri fonu sayısı 4’e çıkacak (ikisi faizli, ikisi faizsiz). BES birikimlerinin bu dört fondan hangisinde teminata alınacağı konusu biraz karışık. Bu tercih bankalara bırakılırsa, düşük riskli fonların tercih edilme olasılığı çok güçlü. Tercih hakkı katılımcıya bırakıldığında ise, finansal okur yazarlık düzeyi yeterli olmayan katılımcıların, doğru karar vermesi oldukça güç olacaktır. Dolayısıyla, alacağın devri fonunun katılımcı için en uygun olacak şekilde, mevcut risk algısı dikkate alınarak otomatik olarak belirlenmesinde büyük yarar var.

KREDİ KAPANDIĞINDA

Bankadan BES teminatlı kredi kullanan katılımcı; kredi borçlarını ödeyip bitirdiğinde, banka platform üzerinden EGM’ye bilgi veriyor. EGM de sözleşmenin olduğu BES şirketini bilgilendiriyor. BES şirketi katılımcının ‘Alacağın Devri Fonunda’ teminat olarak bekleyen fonlarını bozarak, elde edilen nakitle, katılımcının mevcut dağılımına uygun fonları alıyor. Fonlarla ilgili süreçler arka planda, katılımcının müdahalesine gerek kalmadan, dijital platform üzerinden yürütülüyor. 

TEMERRÜT OLUŞURSA

Peki, katılımcı kredi borcunu ödemekte zorlanıyorsa, ödeyemiyorsa ne olacak? BES teminatlı kredi kullanan katılımcının; birbirini izleyen en az iki kredi taksidini vadesinde ödememesi halinde, banka 30 günlük süre vererek taksitlerini kapatması uyarısını yapacak. Verilen 30 günlük süre içerisinde borcunu ödemeyen katılımcının sözleşmesi veya sözleşmeleri sonlandırılarak hem serbest fonları hem de teminattaki birikimleri nakde döndürülecek. Elde edilen nakit, öncelikle kredi borcunun ödemesinde kullanılacak, kalan tutar katılımcıya ödenecek.  

KURUMLARDAN BEKLENEN AKSİYONLAR

BES birikimlerinin bankalarda teminat olarak kabul edilmesiyle, platforma üye olan bankalar mevcut durumda BES katılımcılarına da diğer müşterilere uygulanan kredi faiz oranları sunuyorlar. Bankaların BES teminatlı krediler karşılığında yüzde yüz, hatta daha fazlasıyla likit varlıkları teminata aldığı düşünüldüğünde, daha uygun fiyatlı faiz oranları sunmaları beklenir. Ancak bankalar açısından BES teminatlı krediler ile normal krediler karşılaştırıldığında şöyle bir durum ortaya çıkıyor:

-Bankalar çoğu zaman yaptıkları kredi kampanyalarla, kredi kullananlara BES sözleşmesi koşulu da getirebiliyorlar. Çünkü bankalar BES şirketlerinin acentası ve BES sözleşmeleri karşılığında gelir elde ediyorlar. Halbuki BES teminatlı kredi uygulamasının bankalara böylesi bir ek getirisi bulunmuyor.

-Bankalar kredi kullandırırken hayat sigortası teminatı istiyor. Halbuki BES teminatlı kredilerde hayat sigortasına da gerek yok. Bu da bankaların BES teminatlı kredi uygulamasını çok fazla sahiplenmemesine neden olabilir.

-Diğer yandan Merkez Bankasının da BES teminatlı kredileri diğer kredilere uygulanan kısıtlardan muaf tutması gerekiyor. Çünkü BES teminatlı kredilerin karşılığında çok likit bir teminat var.

BES teminatlı kredi uygulamasının mimarı ve finansal piyasalar konusunda politika yapıcı kurum Hazine ve Maliye Bakanlığı. Bakanlığın kurumların arasında bir orkestra şefi gibi koordinasyonu sağlaması ve gerekli aksiyonları alarak sistemin verimli uygulanmasını sağlaması sistemin gelişmesi ve büyümesi açısından önem taşıyor.

**Para Dergisi’nin 9-15 Haziran ve 26-22 Haziran 2024 tarihli sayılarında yayınlanmıştır.