ORTA VADELİ PROGRAMDA BES HEDEFLERİ
6 Eylül 2023’te Orta Vadeli Program yayınlandı. Programda büyüme, istihdam, fiyat istikrarı, finansal istikrar ve kamu maliyesi başlıklarında hedeflere yer verildi. Bu başlıklar kapsamında BES ile ilgili hedefler de ortaya kondu. Bu hedefleri detaylarına ayırdığımızda karşımıza aşağıdaki konular çıkıyor:
BES FON TÜRLERİNİN YENİDEN TASARLANMASI
Orta Vadeli Programda ‘BES fon türleri katılımcıların birikimleri için daha fazla katma değer üretecek şekilde yeniden tasarlanacak’ deniliyor. Bu ifadeden BES’e yeni fon türlerinin ekleneceğini varsayabiliriz. Peki, yeni fon türlerine nerelerde ihtiyaç var, sorusuna yanıt arayalım.
İlk olarak gönüllü bireysel emeklilik ve otomatik katılım tarafında fon türlerinin ayrı kategorize edilmesi kafa karışıklığına neden oluyor. Gönüllü bireysel emeklilik tarafındaki fonların ünvanlarında yer alan ibarelerden, fonun hangi varlık sınıfına yatırım yaptığı anlaşılabiliyorken, otomatik katılım (OKS) tarafındaki fonlarda fonun yatırım stratejisi anlaşılamıyor. Bu da özellikle çalışanlarda fonlarını nasıl değerlendireceği konusunda kafa karışıklığı ve bilinmezliğe neden olarak, katılımcıları atalete veya sistemden ayrılmaya itiyor. Halbuki gönüllü BES tarafından izlendiği kadarıyla, katılımcılar fonların yatırım stratejilerini anladıklarında daha kolay fon dağılım değişikliği yapabiliyorlar. Bu da hem bireysel birikimlerin getirilerinin artmasını sağlıyor hem de toplam BES havuzunun getirisini yükseltiyor.
OKS’de sunulan fonların da, aynen gönüllü BES tarafındaki gibi fon ünvanlarından yatırım stratejisinin anlaşılabileceği bir tasarım, çalışanların da yatırımlarını doğru yönlendirebilmesine olanak verecek ve havuzdaki birikimlerin hızla değerlenmesini sağlayacaktır. İlave olarak OKS’de özellikle altın ve döviz yatırımına uygun fon tasarlanması da, bir taraftan çalışanların taleplerine yanıt verilmesini sağlayacak diğer taraftan da katılımcıların daha rahat fon değişimi yapabilmesini sağlayacaktır.
Ayrıca BES’te düşük yönetim ücreti ile TÜFE’ye endeksli getiri sağlayan fonlara da ihtiyaç var. Bu fonlar özellikle emeklilik dönemine yaklaşırken ve emeklilik gelir planlarında katılımcıların birikimlerinin enflasyona karşı korunmasında etkili olacaktır.
BES katılımcılarından TEFAS fonlarına yatırım konusunda da ciddi bir talep olduğu izleniyor. Bu yönde yapılacak olası düzenlemeler BES’e katılımı artıracağı gibi, havuzdaki birikimin de hızla trilyon seviyelerine ulaşmasına destek olacaktır.
DEVLET KATKISI GETİRİLERİNİN ARTIRILMASI
Orta vadeli Programda devlet katkısı getirilerinin artırılması hedefinden de söz ediliyor. Devlet katkısı fonlarına %30 hisse senedi alınması zorunluluğundan sonra bu fonların getirileri iyileşti. Ancak riskleri de arttı. Sistemdeki katılımcıların hepsinin risk algısının farklı olması, devlet katkısı fonlarında da farklı risk gruplarına uygun fon tasarlanmasını bir anlamda zorunlu hale getirdi. Katılımcıların bir kesiminde devlet katkısını katılımcının dilediği fonlarda değerlendirilebilmesi konusunda talep var. Bu talebin de karşılanabilmesi için aynen değişken fonlarda olduğu gibi devlet katkısı fonlarının da dört farklı risk kategorisinde tasarlanması, hem katılımcıların farklı seviyelerdeki risk iştahına yanıt verecek, hem de devlet katkısı fonlarının getirilerinin daha cazip hale gelmesini sağlayacaktır.
KESİNTİLERİN SADELEŞTİRİLMESİ
Orta vadeli programda BES’te ‘kesintilerin sadeleştirilmesini sağlayacak düzenlemelerin yapılacağından söz ediliyor. Mevcut durumda BES’te katılımcılardan sisteme girerken talep edilen ‘giriş aidatı’, katılımcının katkı payı veya birikimi üzerinden alınan ‘yönetim gider kesintisi’, ara verdiğinde yapılan ‘ek yönetim gideri kesintisi ‘ve fonların portföyleri üzerinden alınan ‘fon toplam gider kesintisi’ yanında; fonun getirisinin üzerinden alınan ‘performans kesintisi’ ve birikimlerin BES şirketi tarafından yönetilmesi karşılığında ‘hizmet kesintisi’ adlarında pek çok kesinti uygulanıyor. Bu kesintilerin hem sayısı çok, hem de katılımcıya maliyeti fazla. Sistem yeni kurulduğunda BES şirketlerinin maliyetleri çok yüksekti ve bu kesintiler anlaşılabiliyordu. Ama hali hazırda, hem sistemdeki birikim arttı, hem de operasyonlar optimize edildi, maliyetler düştü. Bu nedenle; giriş aidatı, yönetim gider kesintisi ve ek yönetim gider kesintisinin tamamiyle kaldırılması, fon toplam gider kesintilerinin de düşürülmesi gerekiyor.
TAMAMLAYICI EMEKLİLİK SİSTEMİNİN KURULMASI
Orta vadeli Program’da ‘OKS’nin işverenlerin de katkısı ile ikinci basamak emeklilik sistemine dönüşeceği tamamlayıcı emeklilik sistemi kurulacaktır’ deniliyor. Tamamlayıcı emeklilik sistemi ilk defa 11. Kalkınma Planı’nda dile getirildi. Tamamlayıcı emeklilik ile çalışanların ve işverenlerin birlikte katkı payı ödeyeceği ve birikimlerin değerlendirilmesinin BES şirketlerince yapılacağı bir uygulamadan bahsediliyor. Ancak bu uygulama hem işverenlerin hem de sendikaların itirazı ile karşılaşılmıştı. İşverenler işletme sermayesi olarak kullandıkları fonların şirket dışına aktarılmasına itiraz ederken, sendikalar da işçilerin haklarının kısıtlanacağını, kıdem tazminatı tutarlarının azalacağını ve işverenlerin katkı paylarını ödemekten imtina edeceğini iddia ederek, itiraz ediyorlardı. Geçtiğimiz dönemde orta yol bulunamamış ve ‘Tamamlayıcı Emeklilik’ rafa kaldırılmıştı. Konu tekrar gündeme geldiğine göre, önümüzdeki dönem bu konu uzun uzadıya tartışılacağa ve gündemi meşgul edeceğe benziyor.
*Para Dergisi’nin 10-16 Eylül 2023 tarihli sayısında yayınlanmıştır.
