BES’TE FON DAĞILIMI NASIL YAPILMALI
Bireysel emeklilik sisteminde fonların portföyünü profesyoneller yönetiyor ama katılımcının hangi fonlara yatırım yapacağının sorumluluğu kendisinde. Fonların getirisinden memnun olmayan katılımcılar, genellikle bireysel emeklilik şirketlerini suçluyor. Halbuki, katılımcının seçtiği fon dağılımını bireysel emeklilik şirketi kendi kendine değiştiremez. Katılımcı fonların değişiminden veya portföydeki ağırlıklarının artırılıp-azaltılmasından sorumlu. Peki, katılımcıya bu sorumluluğu hatırlatılmaz ise ne oluyor? Sisteme giriş aşamasında ‘zarar ettirmeyecek’ diye önerilen fonlar değiştirilmediği için, uzun yıllar sonra birikimler enflasyona yeniliyor. Evet, bu fonlar kağıt üzerinde zarar ettirmiyor gibi görünüyor ama enflasyon karşısında birikim eridiğinden, katılımcılarda şikayete ve güvensizliğe neden oluyor. Katılımcıların bu tür fonlarda beklemesinin bir zararı daha var: BES havuzu da bu fonların ağırlığı yüzünden getiri üretemiyor ve sistemin topluca suçlanmasına neden oluyor.
Ya, ne yapmalı? Öncelikle şunu kabul etmek gerekiyor. Herkesin yaşı, cinsiyeti, evli-bekar olması, çocuk sahibi olması, yaşadığı yer, gelecek planları, ev-araba sahipliği, bütün birikiminin BES’te olup-olmadığı, gelir durumu bakmak zorunda olduğu nüfus vb. pek çok konu katılımcıların risk algısını etkiliyor. Ama sistemde en az beş yıl kalacak olan birinin, risk almaktan korktuğu için düşük getirili fonlarda kalması da hem sisteme hem de kendisine zarar. Bu nedenle katılımcıların ilk etapta karar vermeleri gereken şey, sistemde ne kadar kalabileceklerini planlamak.
En az beş yıl sistemde kalamayacak olanlar için zaten bireysel emeklilik uygun bir yatırım yöntemi değil. Ama sistemde en az beş yıl kalacak olanlar sisteme ilk girdikleri yıllarda riskli denilen fonlara yatırım yapmalı. Bunlar hangi fonlar diye bakıldığında, hisse senedi fonları, kıymetli maden fonları, kamu dış borçlanma araçları fonları, endeks fonlar, karma fonlar, fon sepeti fonları ve özellikle agresif değişken fonlar bu gruba giriyor. Bu fonlardan oluşturulacak bir portföyde ara dönemlerde düşüşler olsa da uzun vadede getiri enflasyon üzerine taşınacaktır.
Peki, sisteme girerken fonlarını ‘zarar ettirmeyecek’ olanlar arasından seçenler ve belli bir birikime ulaşanlar ne yapmalı? Kademeli olarak riskli fonlara geçiş yapılabilir. Örneğin ‘zarar ettirmeyecek’ diye önerilen TL cinsinden borçlanma araçları fonları, temkinli değişken fonlar, para piyasası fonlarının oranı kademeli olarak azaltılarak; hisse fon, altın fonu, dış borçlanma araçları fonu gibi fonlara aktarılabilir. Katılımcıların hangi fonlara yatırım yapabileceği kendi emeklilik planları ile ilgili olduğu için burada fon adı veremiyorum. Ama emeklilik planında sunulan fonların getirilerini karşılaştırmak için https://www.besanaliz.com/ dan faydalanılabilir.
Otomatik katılım tarafında ise çalışanların fonlarının neredeyse yüzde 75’i standart fonlarda değerleniyor. Halbuki otomatik katılım tarafındaki çalışanlar da ilk iki aylık başlangıç döneminden sonra fonlarını değiştirebilir ve agresif değişken fonlara yatırım yapabilirler. Portföyde sadece bir tek şirketin agresif değişken fonu olmak zorunda da değil. BEFAS sayesinde başka şirketlerin de kurucusu olduğu agresif değişken fonlardan tercihte bulunularak, risk birkaç fon arasında paylaştırılabilir. Katılımcılar ve çalışanlar emeklilik tarihine en azından beş yıl kalana kadar, portföyün tamamını riskli fonlarda (erken çıkma olasılığı yok ise) değerlendirilebilir. Beşinci yıldan sonra her yıl riskli fonlardan yüzde 10-15 azaltıp, ‘zarar ettirmeyecek’ fonlardan yani temkinli değişken fon, başlangıç fonu gibi fonlardan artırarak, emeklilik dönemine hazırlanabilirler.
Peki, ‘zarar ettirmeyecek’ denilen fonlara emekliliğe hazırlanmak dışında ne zaman yatırım yapılabilir? Borçlanma araçları fonları, temkinli değişken fonlar, para piyasası fonları ve OKS’deki başlangıç fonları; kar realizasyonu yapılan fonların yerine, alınabilir. Katılımcılar kar realizasyonu yaptıkları fonların alım için uygun seviyelere gelmesini beklerken bu tür fonlarda kalarak, az da olsa getiri sağlamaya devam edebilir.
Ben piyasalardan, fon dağılımından anlamam, diyenler, fon dağılımını yapma görevini portföy yönetim şirketlerine veya Robo-Danışmanlara devredebilir, bireysel emeklilik şirketinden danışmanlık hizmeti alabilir. Ayrıca emeklilik şirketleri her ay katılımcılar için hazırladıkları raporlarda ‘Örnek fon dağılımları’ sunuyorlar. Onlara bakmakta fayda var.
Dileyen katılımcılar Riskolog işbirliği ile her ay güncellenen örnek portföy çalışmalarına da göz atabilir. https://www.zeynepcandanaktas.com/blog/2023/5/31/mayis-2023-portfoylerinde-secim-etkisi
