DEPREM SONRASI BES’TEN ÇIKIŞLAR

Dec 4

Dec 4 DEPREM SONRASI BES’TEN ÇIKIŞLAR

Acı deprem felaketi ülkemizin on bir ilini kapsayan bir bölgesini yaktı, yıktı. Elli binin üstünde can kaybı, yüz binin üstünde yaralı ile bölgeyi bir gecede acılara gark etti. Kayıpların acısı hala taze. Hala yaralar sarılmaya, dertlere derman olunmaya çalışılıyor. Ateş düştüğü yeri yakıyor, insanlarımız bir taraftan kayıplarının acısıyla, bir taraftan da maddi kayıpların etkisiyle oluşan fakirleşme ile mücadele etmeye, ayakta kalmaya çalışıyor. İşte yeniden kış kapıyı çalıyor, kamu, sivil toplum kuruluşları seferber ama yıkılanı tamir etmek, yok olanı yerine koymak o kadar da kolay değil.

Bireysel emeklilik sistemi 20. yılında can kayıplarına çare olamasa da, geride kalanlara tutunacak bir dal oluyor. Gelin, bu hafta deprem bölgesine BES tarafından bakalım. Vefat edenlere, maluliyet nedeniyle sistemden ayrılanlara ve sistemden erken çıkmak zorunda kalanlara ne kadar ödeme yapılmış, dertlere deva olabilmiş mi bir göz atalım:

EGM MOBİL İLE MİRAS TAKİBİ

Öncelikle EGM’nin (Emeklilik Gözetim Merkezi) mobil uygulamasından bahsedelim. Hala bilmeyen veya kullanmayan var ise cep telefonlarına BES Mobil uygulaması indirilebilir ve başta vefat edenlere ait birikimler olmak üzere sorgulama yapılabilir. Sorgulama yapmak için BES hesabının olması da gerekmiyor. Uygulamaya e-devlet şifresiyle giriş yapılabiliyor ve eğer veraset ilamı alınmış bir yakınınıza ait BES sözleşmesi var ise hangi BES şirketinde olduğu görüntülenebiliyor. Böylece mirasçılar gerekli evraklarla müracaat ederek, vefat edenin birikimlerine ulaşabiliyorlar. Burada hemen şunu hatırlatalım: Vefat edenlerin sözleşmeleri 10 yıl boyunca BES şirketlerinden aranıp-sorulmazsa on yılın sonunda birikimleri TCMB’ye devrediliyor. TCMB’de iki yıl boyunca yine de hak sahipleri tarafından aranmaz ise Hazine’ye gelir olarak kaydediliyor.

Diğer yandan BES sözleşmesi olanlar, EGM Mobil’de kendi sözleşmelerinin güncel değerlerini de takip edebiliyor. Yani EGM mobil bir anlamda BES şirketlerindeki birikiminizi teyid etme olanağı veriyor. Birden fazla şirkette açılmış sözleşme varsa hepsi görüntülenerek BES’teki toplam birikime ulaşılabiliyor.

GÖNÜLLÜ BES TARAFINDAKİ ÖDEMELER

Deprem olan 11 ilimizde (Adana, Adıyaman, Diyarbakır, Elazığ, Gaziantep, Hayat, Kahramanmaraş, Kilis, Malatya, Osmaniye ve Şanlıurfa) 6 Kasım 2023’e kadar gönüllü BES sözleşmesi olup da, vefat edenlerin yakınlarına 111 milyon liralık birikim ödendi. Maluliyet nedeniyle sistemden ayrılan 4 sözleşmeye 250 bin lira ödeme yapıldı. Vefat edenlerin yakınları ve maluliyet nedeniyle ayrılanlar devlet katkılarının tamamını almaya hak kazandılar. Vefat edenlerin varisleri birikimlerin getirileri üzerinden ödenecek gelir vergisinden ve kendilerine intikal eden mirastan dolayı ödemeleri gereken veraset ve intikal vergisinden deprem nedeniyle muaf tutuldular.

Ama deprem nedeniyle nakit ihtiyacı olan ve sistemden ayrılanların sayısı çok daha fazla. Deprem bölgesindeki katılımcılar, 49 bine yakın sözleşmeyi sonlandırarak sistemden ayrıldılar. Bu katılımcılara 2 milyara yakın ödeme yapıldı. Böylece bu katılımcılar sorunlarını çözmede bir nebze olsun, destek buldular. Ama BES sözleşmelerini erken sonlandıranlar bir taraftan daha yüksek oranda stopaj kesintisi ödediler, diğer taraftan da devlet katkılarının tamamını alamadılar.

OTOMATİK KATILIM TARAFINDAKİ ÖDEMELER

Bilindiği gibi otomatik katılım sistemi daha çok yeni. 2017 yılında uygulanmaya başlandı. Dolayısıyla OKS tarafından yapılan ödemeler nisbeten çok daha az. Sadece 365 sözleşeme için 5 milyona yakın birikim varislere ödenirken, maluliyet nedeniyle sonlanan 7 sözleşmeye toplamda 15,390 bin lira ödeme yapıldı. Sistemden erken ayrılan 100 bini aşkın sözleşme için ise 593 milyon lira ödeme gerçekleştirildi.

Denilebilir ki, bu ödemeler çok düşük, hangi yaraya derman olacak? Haklısınız, ama bunu bir de bu ödemelerin yapıldığı ailelere, kişilere sormak gerek. Kimbilir, bu birikimler hangi acil ihtiyaçların giderilmesinde kullanıldı. Diğer yandan deprem gerçeği hepimize sigortaların ve BES birikimlerinin ne kadar önemli olduğunu gösterdi. Az veya çok demeden acil durumlarda başvurulabilecek bir birikime her zaman ihtiyaç var.

KISMİ ÖDEME NE GETİRECEK

Kısmi ödeme düzenlemesi uzun süredir üzerinde çalışılan bir konuydu ama deprem öncesine yetiştirmek maalesef mümkün olamadı. Deprem nedeniyle sistemden erken çıkmak zorunda kalanlar, BES’teki bütün haklarını kaybetmiş oldular. Halbuki Nisan 2024’te uygulamaya girecek olan kısmı ödeme ile afet bölgesi ilan edilen yerlerde katılımcılar haklarını kaybetmeden birikimlerinden para çekebilecekler. Katılımcıların sistemde bulunma süresine bakılmaksızın birikimlerinin yüzde %50’ye kadar olan kısmı ve katılımcıya kısmi olarak ödenen birikimin yüzde 25’ine kadar da devlet katkısı hesabından ödenebilecek. Katılımcılar böylelikle sistemdeki haklarını kaybetmeyecekler ve diledikleri zamana kadar katkı payı ödemeye devam edebilecekler.

**Para Dergisi’nin 26 Kasım-2 Aralık tarihli sayısında yayınlanmıştır.

Zeynep Candan Aktaş

Bireysel emeklilik, benim için çalışma hayatı boyunca farkında olmadan temellerini attığım, sistem uygulanmaya başlayınca, tam da bu temellerin üstüne oturan bir yapı. Amacım ne sistemi yermek ne de övmek. Ama şunu biliyorum: Bizim gibi ülkeler dünyanın para bolluğuna boğulduğu geçtiğimiz 15-20 yılı yatırım yerine, tüketerek geçirdi. Borcu olmayanlar neredeyse parmakla gösterilir oldu. Önümüzdeki dönem bu borçların ödenme zamanı gelecek. Ancak biz halk olarak tasarruf yapmıyoruz, yapamıyoruz. Bunun nedenleri farklı olsa da gerçek şu ki, artık biriktirmek zorundayız. Bu bireysel emeklilik yoluyla olur, şahsi yatırımlarla olur, altın alarak olur, bankada mevduat yoluyla olur, dövizle olur… Herkesin kendi tercihi. Ben burada bireysel emeklilik sistemi içindekilerin sistemi tanımasını, sistemden nasıl daha fazla verim alabileceğinin yollarını, katılımcının lehine ve aleyhine olabilecek gelişmeleri yazmak, duyurmak istiyorum. Bu arada katılımcılar da sistemle ilgili düşüncelerini, sistemden beklentilerini, kendileri için olumlu ve olumsuz yönleri, merak ettikleri soruları yazarlarsa, bunları tartışırız, elimizden geldiğince sorulara cevap veririz ve en önemlisi belki ilgililere, yetkililere sesinizi duyurabiliriz.

Teknik analiz ise daha Türkiye’de teknik analizin ‘T’si ortalarda yok iken, kareli defter yapraklarını birbirine ekleyerek oluşturduğum grafiklerle başladı. 1990’dan beri fiyatların hareketini merak ediyorum ve anlamaya çalışıyorum. Bunun için okuyor, araştırıyor ve bildiklerimi piyasada test ediyorum. Kazandığım da oluyor, kaybettiğim de. Ancak artık şunu net olarak biliyorum, piyasalarda kazanmanın tek yolu kendinizi tanımak ve kendi kapasitenizde riskler alabilmektir. Kapasitenizi aşan risk sizi uyutmaz, kapasitenizin altındaki risk de kazandırmaz. Bu dengeyi kurabilir, üstüne de teknik analiz yöntemlerini uygulayarak alım-satım zamanlarını ve fiyatlarını öngörebilirseniz, kazanmamanız için bir sebep kalmaz.

Yaklaşık 20 yıldır ekonomi dergilerinde, gazetelerde piyasaya ilişkin öngörüler, gerçekleşmeler, teknik analiz grafikleri üzerinden yorumlar yazıyorum. Bunlar arasında Trend Dergisi, Yeni Yüzyıl, Radikal, Ekonomik Bülten, Tekborsa, Gazete Vatan, Milliyet, gibi birçok dergi ve gazete var. Halen bireysel emeklilik ile ilgili yazılarım Para Dergisinde, Teknik analiz ile ilgili yazılarım Ekonomist dergisinde yer alıyor.

Ayrıca teknik analiz ve bireysel emeklilik alanında gerek sınıf içi gerek internet üzerinden eğitimler veriyorum. www.borfin.com.tr adresinde başlangıç düzeyinde teknik analiz eğitimim ve bireysel emeklilik eğitimlerim mevcuttur.