18 YAŞ ALTINA BES
Çok uzun süredir 18 yaş altındaki çocuklarını BES’e dahil etmek isteyen ebeveynlerin ve BES şirketlerinin talepleri gündeme alındı. Bunun çalışmaları ile ilgili takvim, Ekonomi Reformları Eylem Planı’nda yer buldu. Plana göre, 30 Haziran 2021 tarihine kadar gereken hazırlıkların yapılacağı ve 18 yaş altındakilerin BES’e dahil olabileceği (gönüllü olarak) belirtiliyor. Mevcut durumda bireysel emeklilik sistemine girebilmek için katılımcıların 18 yaşını bitirmiş olmaları gerekiyor. Ancak OKS kapsamındaki çalışanlar 18 yaşın altında olsalar bile sisteme dahil edilebiliyorlar.
DOĞUMDAN İTİBAREN BİRİKTİRMEK
Hatırlayanlar olacaktır; tasarrufların artırılması için, her yeni doğan çocuğa bir mevduat veya katılım hesabı açılması hedefi, Yeni Ekonomi Programı’nda (YEP) yer almıştı. Şimdilik bu hedefin bireysel emeklilik sisteminde 18 yaş altındaki çocukların sisteme dahil edilmesi şekline dönüştüğü izleniyor. Yeni düzenlemelerle, doğumdan itibaren çocukların da bireysel emeklilik sisteminde sözleşme yapabilmesi amaçlanıyor. Böylece çocuk adına hem düzenli ödeme hem de ara ödemeler yapmak mümkün olabilecek. Özellikle doğum günü, bayram, yılbaşı gibi özel günlerde yakın akrabalar ve ebeveynler tarafından, çocukların bireysel emeklilik hesaplarına yapılacak küçük aktarımların, onların geleceğinde önemli birikimlere neden olacağı söylenebilir.
18 YAŞIN ÖNEMİ
Medeni Kanuna göre bir kişinin reşit olması, yani kanuni haklarını kullanabilmesi için akıl sağlığı yerinde ve 18 yaşını bitirmiş olması gerekiyor. Bireysel emeklilik sistemindeki birikimlerin finansal piyasalarda değerlendirildiği göz önüne alındığında, 18 yaşın altındakilerin birikimini yönetme becerisine sahip olamayacağı çok açık. Ancak, miras yoluyla bir şirkete ortak olabilen, ev-arsa ve finansal varlıklara sahip olabilen 18 yaş altındakiler için yasalarda yer alan uygulamalar, bireysel emeklilik sistemi için de örnek alınabilir. 18 yaş altındaki çocuk için belirlenecek bir vasi, reşit olana kadar çocuğun birikimlerin yönetebilir, sistemdeki haklarını kullanabilir. 18 yaşını tamamlayanlar ise otomatik olarak kendi portföyünü yönetme yetkisine ve sistemdeki haklarına kavuşabilir.
ÇOCUĞUN VARİS OLDUĞU SÖZLEŞMELERİN RİSKLERİ
Çocuklarının yarınlarını garanti altına almak isteyen ebeveynler, mevcut durum elvermediği için BES’te kendi adlarına açtıkları sözleşmelere, çocuklarını vasi tayin ediyor. Böylece çocukları için birikim yapmaya çalışıyorlar. Ancak böyle bir tercihte bulunan ebeveynler ve çocuklar için pek çok risk bulunuyor.
-Hem çocukları için hem de kendi adına katkı ayı ödeyen ebeveynler, devlet katkısına baz teşkil eden bir yıllık brüt asgari ücret sınırına takılıyorlar. Daha fazla katkı payı yatırmak isteseler bile devlet katkısına hak kazanamıyorlar.
-Ana-babanın vefatı halinde, çocuklar için yapılan birikimler, miras konusu olabiliyor ve hem daha fazla vergi (veraset ve intikal vergisi) ödenmesi söz konusu olup, hem de aile içi hukuki çatışmalar yaşanabiliyor. Ayrıca ana-babanın vefatı halinde çocuğun sistemdeki birikiminin devam ettirilmesi de mümkün olamıyor.
-Ana-babanın boşanması durumunda çocuklar için yapılan birikimler de nafaka alacaklarına konu olabiliyor. Nafaka çekişmeleri nedeniyle sözleşmeler erken sonlandırılıp, ana-baba arasında paylaştırılabiliyor.
-Ebeveynlerin borçları nedeniyle çocukların vasisi olduğu sözleşmeler de ana-babanın toplam birikimine dahil ediliyor ve yönetmelikte belirlenen miktarların aşılması halinde icra, haciz ve rehin söz konusu olabiliyor.
AVANTAJLAR-DEZAVANTAJLAR
18 yaşından küçüklerin sisteme dahil edilmesinin sağlayacağı faydalar neler olabilir? Kamu, aileler ve çocuklar açısından bakacak olursak:
Kamu açısından; sistemin büyüyüp gelişmesi söz konusu olacak. Yaklaşık üç yıldır 7 milyon katılımcı barajını aşamayan gönüllü bireysel emeklilikte, katılımcı sayısı ve birikim tutarı artacak.
Aileler açısından; aile üyelerinin hepsine ayrı BES sözleşmesi yapılması, her bireyin ayrı ayrı devlet katkısını en üst seviyeden almasını sağlarken, ebeveynler çocukları için birikim yapma olanağına kavuşup, manevi huzur duyacak.
Çocuklar açısından; küçük yaşlardan itibaren para, birikim, tasarruf ve yatırım kavramlarına aşinalık kazanacak olan çocuklar, toplumun finansal okuryazarlık seviyesinin artışına katkı sağlayacak. 18 yaşından sonra BES’teki birikim; iş hayatında bir girişim, bir deneyim gerçekleştirmek için kaynak sağlayabilecek.
18 yaş altındakilerin sisteme alınmasının ne gibi dezavantajları olabilir? Çocuğun reşit olmamasından kaynaklanan hukuki problemler yaşanabilir. Diğer yandan, toplumun alt gelir gruplarındaki pek çok ailenin çocukları için BES’e katkı payı ödemekte zorlanacağı ve devlet katkılarından faydalanamayacağı, bunun da gelir dağılımını daha da bozacağı söylenebilir. Ayrıca 18 yaş altındakilerin BES’e girmesiyle sistemde kalma süresi 56 yıla kadar uzayabilecek. Eğitim, evlilik, ev alma, sağlık problemleri vb. durumlarda ‘kısmi çıkış’ hakkının sisteme tanımlanmaması halinde, gençlerin 18 kendi sözleşmelerinde söz sahibi olmasıyla, bütün birikimlerini alarak, sistemden erken çıkışları söz konusu olabilir.
**Para Dergisi’nin 18-24 Nisan 2021 sayısında yayınlanmıştır.
