BAŞLANGIÇ FONLARIYLA TANIŞALIM — Zeynep Candan Aktaş

Oct 22

Oct 22 BAŞLANGIÇ FONLARIYLA TANIŞALIM

Başlangıç fonları ‘otomatik Katılım’ ile sisteme dahil olan katılımcılara cayma süresi içinde sunulan fonlardır. Bireysel emeklilik şirketleri ‘otomatik katılım’ ile gelen katılımcılarına faizli ve faizsiz başlangıç fonu sunmak zorundadırlar. Fon tercihini işverene bildirerek, bireysel emeklilik sistemine giren katılımcılar başlangıç fonları sayesinde sermaye piyasalarına da adım atar. Aslında başlangıç fonları katılımcılar için sermaye piyasalarına ‘hoş geldin’ karşılamasıdır.

İşveren çalışanın fon tercihini sorar.

Çalışanlarını sisteme dahil eden işveren, katılımcıların faizli/faizsiz fon seçeneklerini alır, iki aylık cayma süresi bu fonlarda geçirilir. Caymak isteyenler sistemden çıkar. Sistemde kalanlar, isterlerse sisteme girişte tercih etmiş oldukları başlangıç fonlarıyla 10 ay daha devam edebilirler, isterlerse diğer fonlardan seçim yapabilirler. Ancak çalışanlar eğer isterlerse, sistemde kaldıkları süre boyunca başlangıç fonunda yatırıma devam edebilirler.

Çalışanların fon değiştirme hakkı

‘Otomatik katılım’da katılımcıların (aynı işyerinde çalıştıkları sürece) emeklilik planı değiştirme hakkı yoktur. Ancak faizli/faizsiz fon değişimi hakları her zaman vardır. Faiz içeren başlangıç fonlarında sisteme giriş yapan katılımcılar daha sonra faiz içermeyen başlangıç fonlarına geçebilirler. Ya da faiz içermeyen başlangıç fonlarıyla ‘Otomatik Katılım’ sistemine dahil olanlar, istedikleri zaman faiz içeren başlangıç fonu tercih edebilirler.

Çalışan fonlardan zarar etmesin

Başlangıç fonları yatırımcıların en azından cayma süresi içinde herhangi bir kayıpla karşılaşmaması amacıyla tasarlanmıştır. Bu nedenle piyasadaki dalgalanmalardan etkilenecek, yatırım enstrümanları başlangıç fonlarının portföyüne alınmaz.

Faizsiz fon portföyü

Başlangıç fonlarının portföyüne hangi yatırım araçları alınır? Faizsiz başlangıç fonlarının en az %60’ı Türk Lirası cinsinden katılma hesabında, veya borsada işlem gören TL cinsinden en fazla 184 gün vadeli kira sertifikalarında değerlendirilir. Kalanı için TL bazında en fazla 184 gün vadeli veya vadesine en fazla 184 gün kalmış gelir ortaklığı senetleri, kira sertifikaları, ipoteğe veya varlığa dayalı menkul kıymetler ile vaad sözleşmeleri portföye alınır.

Faizli Fon portföyü

Faizli başlangıç fonlarının portföyünde en az %60 oranında Türk Lirası mevduat veya katılma hesabı, en az %20’si Bakanlıkça ihraç edilen TL bazında, en fazla 184 gün vadeli borçlanma araçlarında, gelir ortaklığı senetleri veya kira sertifikalarında, kalanı azami 184 gün vadeli repoda, ipoteğe ve varlığa dayalı menkul kıymetler/ipotek veya varlık teminatlı menkul kıymetlerde, Takasbank, borsa para piyasası ve vaad sözleşmelerinde değerlendirilir.

Başlangıç fonunun giderleri

Bireysel emeklilik sisteminde bir vergisel açıdan kesinti söz konusudur bir de fonların yönetimiyle ilgili toplam fon yönetim gideri vardır. ‘Otomatik Katılım’ kapsamındaki çalışanlara sunulan bütün fonlar için yapılacak kesintilerin tutarı yıllık %0,85’i aşamaz. Fon toplam kesintisi günlük olarak hesaplanır ve fon portföyünden indirilir. Dolayısıyla bu giderler fon fiyatına yedirilmiş durumdadır. Vergisel açıdan bakıldığında ise çalışan sistemden çıkmak istediğinde, ister cayma süresi içinde olsun, isterse de daha sonra çıksın, sistemde 10 yıl tamamlanana kadar fon getirilerinden %15 stopaj kesilir.

Başlangıç fonlarının getirisi

Zaman zaman başlangıç fonlarının getirisinin düşük olduğundan, mevduat veya para piyasası fonları kadar, kazandırmadığından yakınanlar olduğu görülüyor. Bunun nedeni, başlangıç fonlarının içinde diğer para piyasası fonlarından farklı olarak özel sektör borçlanma araçları bulunmuyor. Özel sektör borçlanma araçlarının getirileri kamu borçlanma araçları ve kira sertifikalarına göre bir nebze daha iyi olsa da riski de biraz daha yüksek olduğu için başlangıç fonlarının portföyüne alınması uygun görülmemiş. Çünkü yukarıda da bahsedildiği gibi çalışanların herhangi bir şekilde başlangıç fonlarında zararla karşılaşmasının önüne geçilmek istenmiş.

Başlangıç fonu dağılımları 23.11.2018 SPK kararı ile değişti.

Zeynep Candan Aktaş

Bireysel emeklilik, benim için çalışma hayatı boyunca farkında olmadan temellerini attığım, sistem uygulanmaya başlayınca, tam da bu temellerin üstüne oturan bir yapı. Amacım ne sistemi yermek ne de övmek. Ama şunu biliyorum: Bizim gibi ülkeler dünyanın para bolluğuna boğulduğu geçtiğimiz 15-20 yılı yatırım yerine, tüketerek geçirdi. Borcu olmayanlar neredeyse parmakla gösterilir oldu. Önümüzdeki dönem bu borçların ödenme zamanı gelecek. Ancak biz halk olarak tasarruf yapmıyoruz, yapamıyoruz. Bunun nedenleri farklı olsa da gerçek şu ki, artık biriktirmek zorundayız. Bu bireysel emeklilik yoluyla olur, şahsi yatırımlarla olur, altın alarak olur, bankada mevduat yoluyla olur, dövizle olur… Herkesin kendi tercihi. Ben burada bireysel emeklilik sistemi içindekilerin sistemi tanımasını, sistemden nasıl daha fazla verim alabileceğinin yollarını, katılımcının lehine ve aleyhine olabilecek gelişmeleri yazmak, duyurmak istiyorum. Bu arada katılımcılar da sistemle ilgili düşüncelerini, sistemden beklentilerini, kendileri için olumlu ve olumsuz yönleri, merak ettikleri soruları yazarlarsa, bunları tartışırız, elimizden geldiğince sorulara cevap veririz ve en önemlisi belki ilgililere, yetkililere sesinizi duyurabiliriz.

Teknik analiz ise daha Türkiye’de teknik analizin ‘T’si ortalarda yok iken, kareli defter yapraklarını birbirine ekleyerek oluşturduğum grafiklerle başladı. 1990’dan beri fiyatların hareketini merak ediyorum ve anlamaya çalışıyorum. Bunun için okuyor, araştırıyor ve bildiklerimi piyasada test ediyorum. Kazandığım da oluyor, kaybettiğim de. Ancak artık şunu net olarak biliyorum, piyasalarda kazanmanın tek yolu kendinizi tanımak ve kendi kapasitenizde riskler alabilmektir. Kapasitenizi aşan risk sizi uyutmaz, kapasitenizin altındaki risk de kazandırmaz. Bu dengeyi kurabilir, üstüne de teknik analiz yöntemlerini uygulayarak alım-satım zamanlarını ve fiyatlarını öngörebilirseniz, kazanmamanız için bir sebep kalmaz.

Yaklaşık 20 yıldır ekonomi dergilerinde, gazetelerde piyasaya ilişkin öngörüler, gerçekleşmeler, teknik analiz grafikleri üzerinden yorumlar yazıyorum. Bunlar arasında Trend Dergisi, Yeni Yüzyıl, Radikal, Ekonomik Bülten, Tekborsa, Gazete Vatan, Milliyet, gibi birçok dergi ve gazete var. Halen bireysel emeklilik ile ilgili yazılarım Para Dergisinde, Teknik analiz ile ilgili yazılarım Ekonomist dergisinde yer alıyor.

Ayrıca teknik analiz ve bireysel emeklilik alanında gerek sınıf içi gerek internet üzerinden eğitimler veriyorum. www.borfin.com.tr adresinde başlangıç düzeyinde teknik analiz eğitimim ve bireysel emeklilik eğitimlerim mevcuttur.