EMEKLİLİK YATIRIMLARINDA NEGATİF FAİZ SORUNU

Jun 8

Jun 8 EMEKLİLİK YATIRIMLARINDA NEGATİF FAİZ SORUNU

Sosyal güvenlik sistemleri gelecek için bugünden birikim, yatırım yapma mantığı üzerine kurulmuştur. Uzun süre azar azar birikim yapılır, bu birikimler emeklilikte kullanılır. Sosyal güvenlik sistemlerinin ana mesajı şudur: Bugün genç iken, çalışır iken, sağlığın yerinde iken, yaşlılıkta kullanmak üzere bana katkı payı veya prim öde. Ben de sana yaşlandığında, çalışamaz olduğunda ya da sağlığını kaybettiğinde bakayım, destek vereyim.

İkinci dünya savaşından bu yana sosyal güvenlik sistemleri topladıkları katkı paylarını, primleri piyasalara aktardıkça piyasalar gelişti, büyüdü. Hisse senetleri değer kazandı, faizlerde 1980’lerden bu yana sürekli aşağı yönlü bir eğilim oluştu. Bu eğilim ile faizler gelişmiş ülkeler başta olmak üzere enflasyon seviyesinin altına, hatta ‘sıfır’ın altına kaydı. Ancak faizlerin ‘sıfır’ın altına inmesi veya reel faiz olmaması (negatif getiri) sosyal güvenlik fonları veya BES fonları için tehlike çanlarının çaldığı anlamına geliyor.

NEGATİF FAİZ NEDİR?

2008 krizinden bu yana piyasaları canlandırmaya çalışan gelişmiş ülke merkez bankaları, yatırımları teşvik etmek için tahvil geri alım programıyla bankalara likidite veriyor. Bu likiditenin reel sektöre düşük faizli kredi olarak kullandırılması amaçlanıyor. Ancak düşük faizlere rağmen, reel sektörden kredi talebi gelmediğinde, bankalar ellerindeki likiditeyi dönüp tekrar merkez bankalarına yatırıyor. Bu kez merkez bankaları bir anlamda kredi kullandırmayan bankayı cezalandırarak, negatif faiz uyguluyor. Yani merkez bankasına yatırılan mevduatlar artacağına, azalıyor.

REEL FAİZ NEDİR?

Reel faiz, belli bir vadedeki mevduatın getirisinin aynı zaman dilimindeki enflasyon oranının üstünde olması demektir. Yani enflasyonu yenecek bir getiri elde etmek ve paranın satın alma gücünü koruması demektir. Peki, yatırımlar enflasyonun üstünde getiri sağlayamazsa ne oluyor? Bu durumda enflasyon yatırımların getirisini eritiyor ve negatif getiri oluşuyor. Bu şekilde paranın satın alma gücü azalıyor. Sosyal güvenlik fonları ve BES fonlarının enflasyon üstünde reel getiri sağlayamadığı bir ortamda yapılan birikimler gelecekte alım gücünü koruyamayacak ve enflasyona yenilecektir.

FAZİLER DÜŞTÜ

Peki, amaç faizleri düşürmek idi. Faizler düşürüldü. FED faizleri 0-0,25 aralığına çekerken, TCMB de faizler yüzde 10,75’ten yüzde 9,75’e düşürdü. Bu faizler borç alanlar açısından çok cazip. Peki, borç verenler açısından durum nasıl? Sosyal güvenlik sistemlerine prim ödeyen veya bireysel emeklilik sistemine her ay ufak tutarlarda katkı payı yatırmak için çaba sarfeden katılımcıları düşünelim. Bu katılımcılar bir anlamda piyasalara borç veriyorlar. Yemeyip, içmeyip gelecekleri için biriktirmeye uğraşıyorlar.

BES GETİRİLERİ NASIL ETKİLENİYOR

Bireysel emeklilik sistemindeki birikimlerin yaklaşık %70’i sabit getirili menkul kıymet dediğimiz yatırım araçlarında yatırıma yönlendirilmiş. Kalanı altın, hisse senedi gibi varlıklarda. Sabit getirili yatırım araçlarının riski nedir? Özellikle kamu tarafından ihraç edilen sabit getirili varlıkların riskinin düşük olduğu varsayılırdı. Fakat geldiğimiz noktada negatif faiz ve negatif getirilerin tasarrufları eritme seviyesine doğru yol aldığını gözlemliyoruz. 2019 yılı faizlerin %20’lerden %11’lere geri çekildiği ve elinde sabit getirili yatırımları olanların iyi kazandığı bir yıl oldu. 2020 yılında ise faizler %12,37’lerdeki yıllık enflasyon seviyesinin altında oluşuyor. Yaşanan enflasyona göre, getiriler negatife dönüştü. Bu bir yıl- iki yıl ile sınırlı kalırsa çok problem olmayabilir. Ancak uzun yıllar negatif getiri devam ederse katılımcıların birikimlerinin satın alma gücü azalacaktır. BES’te çok uzun süreler kalmasını beklenen, bugünden geleceği için biriktirmesi istenen katılımcılara, negatif getiri nedeniyle birikimlerinin satın alma gücünü kaybetmesi nasıl anlatılabilir? Sosyal güvenlik sistemlerinin ve BES’in katılımcılara verdiği; gençliğinde biriktir, yaşlılığında ben sana bakarım, hedefi yerine getirilebilir mi?

BİRİKİMLER SATINALMA GÜCÜNÜ KORUMALI

Denilebilir ki, katılımcılar hisse senedi yatırımlarına ağırlık versin, ülkemizdeki şirketlerin karlılığına, büyümesine yatırım yapsın. Sabit getirili varlıklarda beklemesin. Ekonomilerin büyüme ve gelişme zamanlarında olsa idik, haklısınız denilebilirdi. Ancak bütün dünyada 2008’den bu yana uygulanan olağanüstü önlemlere rağmen, ekonomik çarkların istenilen düzeyde çalışmaması, olağanüstü dönemlerden geçtiğimizi gösteriyor. Böylesi dönemlerde risk almak değil, riskleri azaltmak gerek. Ekonomik karar vericiler de riskleri azaltmak için çalışıyorlar.

Peki, BES’teki sabit getirili varlıkların enflasyona karşı erimemesi için ne yapılabilir? En kısa ve kestirme çözüm enflasyona endeksli tahvil-bonoların portföylere alınması ve giderlerin azaltılması gibi görünüyor. Kamu, enflasyona endeksli tahvil ihracı zaten yapıyor. Zaman içinde itfa olan tahvillerin enflasyona endeksli tahvillerle değiştirilmesi BES birikimlerinin enflasyona karşı korunmasını sağlayacaktır.

Leave a comment

Zeynep Candan Aktaş

Bireysel emeklilik, benim için çalışma hayatı boyunca farkında olmadan temellerini attığım, sistem uygulanmaya başlayınca, tam da bu temellerin üstüne oturan bir yapı. Amacım ne sistemi yermek ne de övmek. Ama şunu biliyorum: Bizim gibi ülkeler dünyanın para bolluğuna boğulduğu geçtiğimiz 15-20 yılı yatırım yerine, tüketerek geçirdi. Borcu olmayanlar neredeyse parmakla gösterilir oldu. Önümüzdeki dönem bu borçların ödenme zamanı gelecek. Ancak biz halk olarak tasarruf yapmıyoruz, yapamıyoruz. Bunun nedenleri farklı olsa da gerçek şu ki, artık biriktirmek zorundayız. Bu bireysel emeklilik yoluyla olur, şahsi yatırımlarla olur, altın alarak olur, bankada mevduat yoluyla olur, dövizle olur… Herkesin kendi tercihi. Ben burada bireysel emeklilik sistemi içindekilerin sistemi tanımasını, sistemden nasıl daha fazla verim alabileceğinin yollarını, katılımcının lehine ve aleyhine olabilecek gelişmeleri yazmak, duyurmak istiyorum. Bu arada katılımcılar da sistemle ilgili düşüncelerini, sistemden beklentilerini, kendileri için olumlu ve olumsuz yönleri, merak ettikleri soruları yazarlarsa, bunları tartışırız, elimizden geldiğince sorulara cevap veririz ve en önemlisi belki ilgililere, yetkililere sesinizi duyurabiliriz.

Teknik analiz ise daha Türkiye’de teknik analizin ‘T’si ortalarda yok iken, kareli defter yapraklarını birbirine ekleyerek oluşturduğum grafiklerle başladı. 1990’dan beri fiyatların hareketini merak ediyorum ve anlamaya çalışıyorum. Bunun için okuyor, araştırıyor ve bildiklerimi piyasada test ediyorum. Kazandığım da oluyor, kaybettiğim de. Ancak artık şunu net olarak biliyorum, piyasalarda kazanmanın tek yolu kendinizi tanımak ve kendi kapasitenizde riskler alabilmektir. Kapasitenizi aşan risk sizi uyutmaz, kapasitenizin altındaki risk de kazandırmaz. Bu dengeyi kurabilir, üstüne de teknik analiz yöntemlerini uygulayarak alım-satım zamanlarını ve fiyatlarını öngörebilirseniz, kazanmamanız için bir sebep kalmaz.

Yaklaşık 20 yıldır ekonomi dergilerinde, gazetelerde piyasaya ilişkin öngörüler, gerçekleşmeler, teknik analiz grafikleri üzerinden yorumlar yazıyorum. Bunlar arasında Trend Dergisi, Yeni Yüzyıl, Radikal, Ekonomik Bülten, Tekborsa, Gazete Vatan, Milliyet, gibi birçok dergi ve gazete var. Halen bireysel emeklilik ile ilgili yazılarım Para Dergisinde, Teknik analiz ile ilgili yazılarım Ekonomist dergisinde yer alıyor.

Ayrıca teknik analiz ve bireysel emeklilik alanında gerek sınıf içi gerek internet üzerinden eğitimler veriyorum. www.borfin.com.tr adresinde başlangıç düzeyinde teknik analiz eğitimim ve bireysel emeklilik eğitimlerim mevcuttur.