BORSA HAREKETLİ, YA HİSSE FONLAR?

Son dönemde borsada bir canlılık bir hareketlilik sormayın gitsin. Yılbaşından bu yana borsaya gelen yatırımcıların sayısının 600 binlere yaklaştığı söyleniyor. Bunun dışında BES hisse senedi fonları ve yatırım fonları aracılığıyla da borsaya girenler mevcut. Velhasıl yatırımcılarımız borsayı ve hisse senedi piyasalarını keşfetti. Keşfetti ama borsada fiyatı katlayarak giden hisse senetlerinin birçoğu zararda olan şirketler. Özellikle sosyal medya paylaşımlarıyla, sermayesi veya halka açıklığı düşük olan şirketlerin hisseleri deyim yerindeyse, uçuyor.

Tabii ki, onlar uçarken bireysel emeklilik sistemindeki hisse fonların da benzer bir seyir göstereceği varsayılıyor. Ama maalesef sistemdeki hisse fonların yılbaşından bu yana ortalama getirisi yüzde 16’da (27.11.2020 itibariyle) kaldı. Bu da katılımcılarda ciddi bir rahatsızlığa, şikayete neden oldu. Gelin bakalım, hisse senetleri bu kadar hareketliyken, prim yaparken BES’teki hisse fonların getirisi neden zayıf kaldı?

KARŞILAŞTIRMA ÖLÇÜTÜ

Bir fonun başarılı veya başarısız olduğunu nasıl anlayacağız? Neye göre başarılı, neye göre başarısız diyeceğiz? Fon getirisini faizli yatırım araçlarıyla mı kıyaslayacağız, hisse senetlerinin getirisiyle mi, altınla mı, enflasyonla mı, yoksa dövizle mi? Tabi ki, borsaya yatırım yapan hisse senedi fonlarının getirisini hisse senetleriyle kıyaslayacağız, değil mi? Peki hangi senetle? Tabi ki, senetlerin ortalamasından, gruplanmasından oluşan endekslerle kıyaslayacağız, hisse fonların getirisini. Fonlar kendi yatırım stratejilerine göre serbestçe karşılaştırma ölçütü olarak kullanacağı endeksi veya varlığı seçebilir. (Karşılaştırma ölçütü, fonun getirisinin kıyaslanacağı varlık veya endekslerin neler olduğunu gösterir.) BES’teki hisse fonlarının getirisini kıyaslayacağımız endekslerin bazılarının getirisi de yılbaşından bu yana (22 Ekim 2020 tarihine göre) BİST 100’de % 6,05 BİST 30’da %-3,57, BİST Sürdürülebilirlik Endeksi %-2,5 BİST Temettü Endeksi % 18 olarak gerçekleşmiş.   

LİKİDİTE

BES’teki hisse fonlar, yukarıdaki endeksler dışında farklı endekslere veya hisselere yatırım yapabilir mi? Tabi ki yapabilir. Ama bütün hisselere yatırım denildiğinde likidite sorunuyla karşılaşılıyor. Fonlardaki birikim arttıkça yani fon büyüdükçe bazı hisselere yatırım yapmaları nerede ise olanaksız hale geliyor. Çünkü BES fonlarının yatırım sınırlamaları mevcut. Bir fon, bir şirketin sermayesini temsil eden hisselerinin en fazla %5’ine yatırım yapabilir. Bu nedenle sermayesi ve halka açıklık oranı düşük hisselere yatırım yapmak likidite açısından sorun yaratıyor. BES fonlarının yatırım yaptığı hisselere bakıldığında, genellikle BİST 100 endeksindeki hisselerin tercih edildiği görülüyor. BİST 100 dışında yatırım yapılan hisse senedi adedi sadece 14. Borsada işlem gören hisse senedi sayısı 400’ün üstündeyken, BES fonları bunların sadece 72’sine yatırım yapmış.  

KURUMSAL DÜŞÜNCE

Bireysel olarak yapılan yatırımların bütün karı-zararı bireyindir ve kendi kararıdır. Halbuki portföy yöneticileri kendilerine paralarını emanet eden bireysel yatırımcılara veya BES gibi kurumsal yatırımcılara hizmet ediyor, dönem sonunda hesap veriyor. Fonların bilançoları bağımsız denetimden geçiyor.  

Fon yöneticisinin amacı, yönettiği fonun riskini dağıtmak, az risk ile yüksek getiri elde etmek. BES hisse fonların portföylerine alınan hisse senetleri bir taraftan kar ve büyüme beklentisi olan, diğer taraftan piyasası likit hisseler olmak zorunda. Portföy yöneticisi zararı gittikçe büyüyen, ama borsadaki fiyatı %4,000-%5,000 artan hisselere yatırım yapamaz. Yapmamalı da zaten. Uzun vadeli bir yatırım olan BES’te istikrarlı bir getiriye ihtiyaç var. Yatırım fonları ve BES fonlarındaki tasarım, geçmişte yaşanan birçok kayıptan, zarardan, acıdan ders alınarak oluşturuldu. Fonun malvarlıkları kurucudan ayrılarak fon adına ayrı saklamaya alındı. Fona alınacak hisselerle ilgili sınırlamalar getirildi. Portföye alınacak varlıkların borsada işlem görmesi ve fon adına borsaya iletilen emirlere fon kodunun kullanılma zorunluluğu getirildi.

Katılımcılar BES’teki fonların getirisini tabi ki sorgulayabilir, hakkıdır. Ancak, fon yöneticisinin bariz bir şekilde yanlış olduğu belli olan fiyatlamalara dahil olmasını, yatırım yapmasını beklemek haksızlık. BES gibi uzun vadeli bir yatırım sisteminde kısa vadede yanlış fiyatlamaların sağlayacağı getirinin sonrasında çok acı sonuçlarla karşılaşılabilir. Borsada işlem görmekte iken, sırası kapanan tam 159 hisse var. Bunların bir kısmı Şişe Camdaki gibi birleşme. Bir kısmı 2000’lerde Tasarruf Sigorta Fonu’na devredilen bankalar. Ama çok büyük bir kısmı faaliyetleri nedeniyle kar edemeyen ve piyasadan silinen şirketler. Hangimiz, portföyünde iflas eden şirketlerin hisseleriyle kala kalmış bir fon ister?