BES SERZENİŞLERİ

Bireysel Emeklilik Sistemi hem Yeni Ekonomi Programında, hem 11.Kalkınma Planı’nda hem de 2020 Cumhurbaşkanlığı Programı’nda kendisine yer bulmuş bir sektör. Para ve sermaye piyasalarının gelişmesine, derinleşmesine ve firmaların, kamunun daha ucuz, daha bol kaynak bulmasına zemin hazırlayan sistem büyüdükçe, ülke ekonomisinin gelişmesine destek oluyor. BES’in iyileştirilmesi, geliştirilmesi konusunda kamu tarafında arayışlar, çalışmalar var.

Diğer yandan son dönemde bireysel emeklilik şirketlerinin acenteleri olan bankaların, kredi kullanmak isteyen müşterilerine, bireysel emeklilik, hayat sigortası vb. bazı ürünleri zorunlu tuttuklarına dair şikayetler çoğaldı. Bu şikayetlere bazen doğrudan muhatap oluyorum,  bazen de internet ortamında rastlıyorum. Gönüllü bir yatırım ve tasarruf sistemi olan BES’in, bankadan kredi kullanımı yanında, zorunlu bir ürünmüş gibi sunulmasına ilave olarak, eksik bilgilendirme iddiaları da var. Kredi kullanma amacındaki tüketiciler, kendilerine BES yaptırılmasının zorunlu olduğunu, kesintilerden söz edilmediğini, ‘birkaç ay yatırın, sonra çekersiniz’ dendiğini ileri sürüyorlar. Sıra BES’teki birikimi çekmeye geldiğinde kesintiler nedeniyle, geri alınacak pek bir şey kalmadığını, zaten zor durumda oldukları için kredi çektiklerini bu uygulamadan dolayı mağdur olduklarını dile getiriyorlar.

PAKET ÜRÜNLERE DİKKAT

Yasal olarak kredi kullanımında bireysel emeklilik sözleşmesi imzalama zorunluluğu yok. Ancak bankalar, pazarlama stratejisi olarak içeriğinde bireysel emeklilik de olan paket ürünler sunabilir. Örneğin; bireysel emeklilik sözleşmesi de imzalayanlara daha düşük faizli kredi kullandırabilir. Bankadan kredi kullanmak isteyen tüketicinin ben bu paketi istemiyorum, deme hakkı vardır. Bu durumda bankanın kredi kullanmak isteyen tüketiciye, yanında bireysel emeklilik olmayan başka bir kredi ürünü sunabilmesi gerekir.

BES’TE KESİNTİ VAR

Kredi kullanma amacıyla bankaya gidip, BES sözleşmesi imzalayan katılımcının artık bankanın yanında başka bir şirketle daha muhatap olması gerekiyor. Bu şirket, bireysel emeklilik şirketidir. Bankalar tarafından önerilen, ‘BES’te birkaç ay birikim yap, sonra ayrıl’ şeklindeki bir yaklaşım istenmeyen sonuçlar doğurabilir. Sisteme giren katılımcılar ilk iki aylık cayma süresi içinde sistemden ayrılırlar ise ödedikleri giriş aidatı ve yönetim gider kesintilerini geri alabiliyor. Eğer cayma süresi geçmişse üçüncü ayın başladığı günden itibaren bireysel emeklilik şirketinin 5 yıl içerisinde yapabileceği yasal kesintilerin (giriş aidatı ve yönetim gider kesintisi) tamamını bir kerede ödemek zorunda kalabiliyor.

BES’TE BİRİKTİRMEK

Yeri gelmişken, bilmeyenler için bir kez daha kısaca tekrarlayalım: Bireysel emeklilik sistemi uzun vadeli bir yatırım ve tasarruf sistemidir. Her ne kadar emeklilik için biriktirilmesi devlet katkılarıyla teşvik edilse de, kamu zorunlu sosyal güvenlik sistemi (SGK) gibi bir sigorta hizmeti sağlamıyor. Bireysel Emeklilik sisteminde herkesin birikimi aynen bankalardaki mevduat hesapları gibi kendi adlarına takip ediliyor. Bireysel emeklilik şirketinin internet üzerinden sunduğu hesap ve şifre ile istenilen her an bireysel emeklilik hesapları kontrol edilebilir. Herkes kendi hesabından sorumlu ve hesabında ne kadar birikim yapabilir ise sistemden ayrılırken ancak o kadarını geri alabilir. Bireysel Emeklilikteki birikimin ne kadar olacağı tamamiyle katılımcının sisteme yatırdığı katkı payları ve fonların getirilerine bağlı.  

-Sistemde 3 yılı tamamlamadan ayrılanlar hiç devlet katkısı alamadığı gibi giriş aidatı ve yönetim gider kesintisi ödemek zorunda kalıyorlar. Getiriler üzerinden %15 oranında stopaja tabi oluyorlar.

-Ancak sistemde 5 yılını tamamlayanlar ertelenmiş giriş aidatı ve yönetim gider kesintisi ödemiyor (emeklilik planına bağlı olarak beş yıllık süreçte zaten bu kesintileri ödemiş oluyorlar). Devlet katkılarının sadece %15’ine hak kazanırken getiriler üzerinden %15 stopaj ödüyorlar.

-Sistemde 6 yıldan 10 yıla kadar kalanlar devlet katkılarının %35’ini hak ederken, getiriler üzerinden %15 stopaj ödemesi yapıyorlar.

Sistemde devlet katkılarının tamamını hak edebilmek ve getiriler üzerinden % 5 oranında stopaj ödeyebilmek için sistemde en az 10 yıl kalmak ve 56 yaşını tamamlamak gerekiyor.

SİSTEMİN EN BÜYÜK SORUNU

Bireysel emeklilik sisteminin en büyük sorunu; bireysel emeklilik şirketlerinin katılımcılara dokunamıyor, ulaşamıyor olması. Ya da tersinden bakarsak; katılımcılar bireysel emeklilik şirketlerine ulaşamıyor, personeliyle yüz yüze görüşemiyor, derdini anlatamıyor. Acenteler üzerinden sistemle yüz yüze gelen katılımcılar ile acentelerin sistemden istek ve beklentileri uyuşmuyor. Bu kez katılımcılar kendilerini kandırılmış hissediyor, acenteye kızıp sistemi suçluyor. Diğer yandan acenteler katılımcıyı sisteme dahil edebiliyor iken, sistemden ayrılma aşamasında katılımcı bireysel emeklilik şirketiyle muhatap olmak zorunda. Çoğu katılımcı bunun bile farkına varamıyor, cayma süresini kaçırıyor. Yeni kurulan Sigortacılık ve Özel Emeklilik Düzenleme ve Denetleme Kurumu, BES’in imajını zedeleyen bu noktada devreye girerek, sorunların en üst düzeyde çözülmesi için aksiyon alabilir. Ama aksiyon alınabilmesi için de bu kuruma ve Emeklilik Gözetim Merkezi, Bankalar Birliği, Türkiye Sigorta Birliği gibi kurumlara bildirimde bulunmak gerekir.

*Para Dergisi’nin 15-21 Aralık 2019 tarihli sayısında yayınlanmıştır.