YEP’TE TASARRUF TEDBİRLERİ — Zeynep Candan Aktaş

Nov 4

Nov 4 YEP’TE TASARRUF TEDBİRLERİ

Geçtiğimiz hafta Hazine ve Maliye Bakanı Sayın Berat Albayrak tarafından, Yeni Ekonomi Programının 2020-2022 dönemine ait hedefler açıklandı. Finansal İstikar başlığı altında program hedefi şöyle ifade ediliyor: Programda, dönem boyunca;

-Finansal istikrarın güçlendirilmesi,

-Dolarizasyonun azaltılması,

-Tasarruﬂarın artırılması ve böylece dış finansmana bağımlılıktan kaynaklanan kırılganlıkların azaltılması,

-Finansal piyasalarda bilgi boşluklarını dolduracak yapısal reformlar yoluyla kaynak dağılımı ve fiyatlama etkinliğinin artırılması,

-Finansal sistemin sermaye piyasası bacağının güçlendirilmesi hedeﬂenmektedir; deniyor.

Ülkemizin içinde bulunduğu ekonomik ortamda, problemlerin büyük bir kısmının yetersiz tasarruflar olduğu söylenebilir. Gelişmek ve kalkınmak için yatırım yapılması gereken ülkemizde, yurtiçi tasarrufların yetersizliği, dışarıdan kaynak bulunması gerekliliğini ortaya koyuyor. Fakat dışarıdan bulunan kaynakların düzensiz akışı, yurtiçindeki döviz piyasalarında marjinal hareketlerin oluşmasına neden oluyor. Bireysel emeklilik sisteminde 100 milyarı geçen birikimler, iç tasarrufların artışı konusunda umut verici. BES’in geliştirilmesi ve katılımcı sayısının artırılması için tamamlayıcı emeklilik, dövizli BES, fonların TEFAS sisteminde işlem görmesi ve kumbara hesaplarının programa alındığı görülüyor.

TAMAMLAYICI EMEKLİLİK

Öncelikle 11. Kalkınma Planında da söz edilen Tamamlayıcı Emeklilik (TES) sisteminin ne olduğuna bir bakalım. Tamamlayıcı emeklilik; zorunlu kamu sosyal güvenlik sisteminin dışında kalan, gönüllü veya zorunlu olarak emeklilik için bugünden birikim yapılmasına olanak sağlayan sistemler olarak tanımlanabilir. Bu kavramın içine gönüllü ve zorunlu bireysel emeklilik sistemlerini, banka sandıklarını, yardımlaşma sandıklarını alabiliriz. 11. Kalkınma planında sektör, işkolu ve meslek esaslı tamamlayıcı emeklilik kurumlarının geliştirilmesi ve yaygınlaştırılmasından bahsedilerek, kıdem tazminatlarının da bireysel emeklilik sistemine entegre edileceği vurgulanmıştı. YEP’te kıdem tazminatlarının bireysel emeklilik sistemine entegrasyonundan bahsedilmiyor. Ancak tamamlayıcı emeklilik sistemi (TES)’in sosyal tarafların mutabakatı ile hayata geçirileceği ifade ediliyor. Bu ifadeden gerek OKS’de işveren katkısı, gerekse de kıdem tazminatı konusunda çalışmaların sürdüğü gibi bir anlam çıkarılabilir.

KUMBARA HESABI

Tasarrufların artırılması hedefi doğrultusunda, her yeni doğan çocuğa bir mevduat veya katılım hesabı açılacağı ifade ediliyor. Böylece erken yaşta çocuklar ve gençler tasarrufa teşvik edilecek, ulusal tasarruflar artacak. Özellikle kredi kartları nedeniyle fiziki parayla teması azalan çocuk ve gençler, gelir yaratma, bütçe yapma, yatırım, harcama disiplini gibi konularda kendisini yeterince geliştiremiyor. Yapılan araştırmalara göre fiziki para ile yapılan harcama kişilere acı veriyor. Halbuki bu harcamalar kredi kartıyla yapıldığında hissedilen acı azalıyor. Bu nedenle özellikle harcama disiplininin geliştirilmesi için çocukların küçük yaşlardan itibaren fiziki para ile temasının sağlanması gerekiyor. Kumbara hesapları ile çocuklar birikim yapmayı öğrenecek. Günlük pratikte de bayram, yılbaşı, doğum günü gibi kutlamalarda hem gereksiz hediyeleşmelerin önüne geçecek, hem de çocukların hesaplarında birikimlerin zaman içinde artmasını sağlayacaktır.

DÖVİZLİ BES

Dövizli BES konusu yurtdışında yaşayan vatandaşlarımızın birikimlerinin yurt içine çekilmesiyle, düzenli döviz akışının sağlanması ve dövizdeki marjinal hareketlerin törpülemesi açısından olumlu bir hedef gibi görünüyor. Ancak YEP’teki hedeflerden birisinin dolarizasyonun azaltılması olduğu düşünüldüğünde, bu iki amacın aynı anda gerçekleşmesinin zor olduğu anlaşılabilir. Bankacılık sistemindeki dövizli mevduat ve katılım hesaplarının %50’lerin üstünde olduğu bir ortamda, bir de BES sisteminde dövizli fonlar ve yatırım araçları yaratmak, üzerinde çok düşünülmesi, çok tartışılması gereken bir hedef gibi görünüyor.

TEFAS SİSTEMİNDE İŞLEM

BES fonlarının TEFAS sisteminde işlem görmesi talebi daha önce birçok platformda dile getirilmiş idi. Ancak kamu ilk kez bunu bir programa aldı ve uygulama niyetinden bahsetmiş oldu. Peki, BES fonlarının TEFAS sisteminde işlem görmesi neden gerekli? İlk önce TEFAS sisteminin şeffaflığa katkısı olacak. İkincisi ise aynı kategorideki fonların kıyaslanması daha rahat yapılabilecek. Burada, fon getirilerini beğenmeyen katılımcıların aktarım hakkını kullanması gerektiğini iddia edenler olacaktır. Ancak aktarım hakkını kullanmak o kadar da kolay bir işlem değil. Katılımcının bütün fonları nakde döndürülerek aktarım yapılıyor ve birçok belge, evrak fax-fotokopi işlemleri sonucunda bazen bu işlemin tamamlanması ayları bulabiliyor. Teknolojinin bu kadar geliştiği bir ortamda katılımcıyı tek bir bireysel emeklilik şirketinin sunduğu fonlara mahkum etmek yerine, dilediği fonları, dilediği şirketlerden alabilmesi hem kötü yönetilen fonların sistemden elenmesine, hem de rekabetin artışına olanak sağlayacaktır.

*Para Dergisi’nin 13-19 Ekim 2019 haftasında yayınlanmıştır.

Zeynep Candan Aktaş

Bireysel emeklilik, benim için çalışma hayatı boyunca farkında olmadan temellerini attığım, sistem uygulanmaya başlayınca, tam da bu temellerin üstüne oturan bir yapı. Amacım ne sistemi yermek ne de övmek. Ama şunu biliyorum: Bizim gibi ülkeler dünyanın para bolluğuna boğulduğu geçtiğimiz 15-20 yılı yatırım yerine, tüketerek geçirdi. Borcu olmayanlar neredeyse parmakla gösterilir oldu. Önümüzdeki dönem bu borçların ödenme zamanı gelecek. Ancak biz halk olarak tasarruf yapmıyoruz, yapamıyoruz. Bunun nedenleri farklı olsa da gerçek şu ki, artık biriktirmek zorundayız. Bu bireysel emeklilik yoluyla olur, şahsi yatırımlarla olur, altın alarak olur, bankada mevduat yoluyla olur, dövizle olur… Herkesin kendi tercihi. Ben burada bireysel emeklilik sistemi içindekilerin sistemi tanımasını, sistemden nasıl daha fazla verim alabileceğinin yollarını, katılımcının lehine ve aleyhine olabilecek gelişmeleri yazmak, duyurmak istiyorum. Bu arada katılımcılar da sistemle ilgili düşüncelerini, sistemden beklentilerini, kendileri için olumlu ve olumsuz yönleri, merak ettikleri soruları yazarlarsa, bunları tartışırız, elimizden geldiğince sorulara cevap veririz ve en önemlisi belki ilgililere, yetkililere sesinizi duyurabiliriz.

Teknik analiz ise daha Türkiye’de teknik analizin ‘T’si ortalarda yok iken, kareli defter yapraklarını birbirine ekleyerek oluşturduğum grafiklerle başladı. 1990’dan beri fiyatların hareketini merak ediyorum ve anlamaya çalışıyorum. Bunun için okuyor, araştırıyor ve bildiklerimi piyasada test ediyorum. Kazandığım da oluyor, kaybettiğim de. Ancak artık şunu net olarak biliyorum, piyasalarda kazanmanın tek yolu kendinizi tanımak ve kendi kapasitenizde riskler alabilmektir. Kapasitenizi aşan risk sizi uyutmaz, kapasitenizin altındaki risk de kazandırmaz. Bu dengeyi kurabilir, üstüne de teknik analiz yöntemlerini uygulayarak alım-satım zamanlarını ve fiyatlarını öngörebilirseniz, kazanmamanız için bir sebep kalmaz.

Yaklaşık 20 yıldır ekonomi dergilerinde, gazetelerde piyasaya ilişkin öngörüler, gerçekleşmeler, teknik analiz grafikleri üzerinden yorumlar yazıyorum. Bunlar arasında Trend Dergisi, Yeni Yüzyıl, Radikal, Ekonomik Bülten, Tekborsa, Gazete Vatan, Milliyet, gibi birçok dergi ve gazete var. Halen bireysel emeklilik ile ilgili yazılarım Para Dergisinde, Teknik analiz ile ilgili yazılarım Ekonomist dergisinde yer alıyor.

Ayrıca teknik analiz ve bireysel emeklilik alanında gerek sınıf içi gerek internet üzerinden eğitimler veriyorum. www.borfin.com.tr adresinde başlangıç düzeyinde teknik analiz eğitimim ve bireysel emeklilik eğitimlerim mevcuttur.