GETİRİSİYLE, GÖTÜRÜSÜYLE DÖVİZLİ BES

YEP’te finansal sistemdeki risk birikimini azaltmak, finansal derinliği ve ürün çeşitliliğini artırmak amacıyla, yurtdışı yerleşik Türk vatandaşlarına dövizli BES uygulamasına geçileceği; söyleniyor. Böyle bir uygulama ilk etapta içeriye döviz akışı sağlayacağı için çok cazip gibi görünüyor. Yurtiçine sistemli ve düzenli döviz akışı sağlayabilecek bir BES iştahları kabartıyor. Hem hükümet kanadında, hem sektör hem de fon yönetimi tarafında artacak olan iş hacmi sermaye piyasalarının gelişmesine ve derinleşmesine katkı sağlayacaktır. Fakat dövizli BES konusu gerçekten de çöpsüz üzüm müdür, acaba? Artı ve eksileri bir terazide tartıldığında, hangi taraf ağır basar?

YURTDIŞINDA YAŞAYAN VATANDAŞLAR

Hali hazırda yurtdışında yaşayan Türk vatandaşları zaten BES’e girebiliyor ve %25*lik devlet katkısından da faydalanabiliyor. Onlar için en büyük sıkıntı; yurtdışından gönderilen katkı paylarının bireysel emeklilik şirketlerine aktarımında, ortaya çıkan masraflar olabilir. Mevcut durumda ister yurtdışında yaşasın, isterse yurtiçinde, bütün katılımcılar iki farklı şekilde bireysel emeklilik sözleşmesi yapabilirler. Dilerler ise, katkı paylarını doğrudan Türk Lirası olarak ödeyebilirler. Ya da katkı paylarını döviz cinsinden ödeyebilirler, bireysel emeklilik şirketi kendisine döviz olarak ulaşan katkı paylarını TCMB döviz kurundan Türk Lirasına çevirerek fonlara yönlendirir.

DÖVİZE YATIRIM YAPAN FONLAR

Peki, mevcut durumda dövize yatırım yapmak isteyen yurtiçi veya yurtdışı katılımcıların BES’teki seçenekleri nedir? Bireysel emeklilik sistemi içinde döviz cinsinden yatırım araçlarını portföylerine alabilen fonlar;

-Kamu Dış Borçlanma Araçları Fonları

-Kıymetli Madenler Fonları

-Bir de BRİC Ülkeleri hisse senetlerine ve borçlanma araçlarına yatırım yapan iki adet değişken (Anadolu Hayat Emeklilik ve Avivasa Emeklilik ve Hayat) fonumuz var.  

Her ne kadar bu fonların portföyündeki kıymetlerin değerleri yabancı para ile ifade edilse de gün sonunda bu yabancı paralar TCMB kurundan Türk Lirasına çevrilerek fon fiyatı Türk Lirası cinsinden açıklanır.

 DÖVİZLERİN TÜRK LİRASINA ÇEVRİLMESİ

YEP’te dövizli BES uygulaması hedeflendiğine göre yurtdışındaki Türk vatandaşlarından içeriye doğru bir döviz akışının beklendiği görülüyor. Gelen dövizlerin bugünkü mevcut uygulamada olduğu gibi Türk Lirasına çevrilerek yatırıma yönlendirilmesi halinde döviz ve faizler üzerinde zamanla ciddi bir baskı oluşabilir. Yurtdışından BES’e aktarılacak katkı paylarının miktarı arttıkça döviz fiyatları geriler, yurtiçinde faizler düşer. Ekonomiye etkileri sisteme akan fonların büyüklüğüne paralel olarak pozitif olur. Para ve sermaye piyasalarının derinleşmesine ve gelişmesine katkıda bulunur.

DÖVİZ CİNSİNDEN YATIRIM

Ancak YEP’te Dövizli BES’ten özel olarak bahsedildiğine göre yurtdışından döviz olarak gönderilen katkı paylarının döviz olarak yatırıma yönlendirilmesi şeklinde bir uygulamadan söz edildiğini anlıyoruz. Bu durumda Gönüllü BES ve Otomatik Katılım uygulamasının yanında Dövizli BES diye ayrı bir uygulama söz konusu olacak. Yurtdışından döviz girişlerini teşvik etmek için bu uygulama için de bir devlet katkısı belirlenecektir. Dövizli BES’te uygulanacak devlet katkısının miktarı öyle ayarlanmalı ki, yurtiçindeki yatırımcıyı mağdur etmesin, yurtdışındaki yatırımcı için de avantaj sağlasın.

Diğer yandan yerli BES katılımcılarının da dövizle yatırım seçeneği talebi gündeme gelebilir ki, zaten pek çok katılımcıdan bu yönde sorular geliyor. Bu kez bankacılık sistemindeki dövize yönelme eğilimi, bireysel emeklilik tarafında da ortaya çıkabilir. Uzun vadede bireysel emeklilik sisteminde çift paralı bir yapıyla karşılaşabiliriz.

Dövizli BES için döviz cinsinden yatırım yapan fonların sisteme tanımlanması gerekecektir. Yurtdışındaki vatandaşlarımızdan döviz olarak gelen kaynakların, tekrar yurtdışındaki yatırım araçlarına yönlendirilmesi sermaye piyasalarının büyümesi ve gelişmesi amacına çok da hizmet etmeyecek gibi görünüyor. Döviz cinsinden yatırımların sadece hazinenin ihraç ettiği Eurobondlarda  değerlendirilmesi gibi bir sınırlama tercih edilebilir. Böyle bir durumda bile emeklilikte birikimlerini alarak, yurtdışına döviz olarak aktarmak isteyen katılımcılar bu kez de extra döviz talebi yaratabilirler.

GETİRİ-GÖTÜRÜ ANALİZİ YAPILMALI

Dövizli BES konusu üzerinde çok düşünmeye, getiri ve götürüsünün iyi analiz edilmesine muhtaç bir konu. 1976 yılında işçi dövizlerinin TCMB’na yatırılmasıyla başlayan döviz tevdiat hesabı uygulamasının aradan geçen kırk yılda toplam mevduatların yarısından fazlasını oluşturacağını kim tahmin edebilirdi? Bugün iyi niyetle başlayacak olan Dövizli BES konusunda da gelecekte sistemi çift paraya dönüştürmeyecek önlemlerin şimdiden alınması gerekir. Üstüne üstlük devlet katkısı uygulaması da söz konusu olacaksa bu kez devlet katkılarının da döviz olarak yatırıma yönlendirilmesi gibi bir seçenek gündeme gelecektir. Bu da kamunun döviz yükünün daha da artmasına ve yurtdışına kaynak transferi anlamına gelir ki, bugün ekonomideki kırılganlığı azaltmak için tercih edilecek olan Dövizli BES uygulaması, gelecekte daha büyük sorunlara neden olabilir.

*Para Dergisi’nin 20-26 Ekim 2019 tarihli sayısında yayınlanmıştır.

*22 Ocak 2022 Cumartesi ve 31727 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren 4632 sayılı Bireysel Emeklilik Kanunu’nda yapılan değişiklik ile devlet katkısı %25’ten %30 çıkarıldı.