BORÇ YİĞİDİN KAMÇISIDIR — Zeynep Candan Aktaş

May 25

May 25 BORÇ YİĞİDİN KAMÇISIDIR

Son dönemde dövizdeki yükselişle tasarruf açığımız yüzümüze yüzümüze vuruluyor. Yurtiçi tasarruflar yetersiz olduğu için yatırımlar borç ile finanse ediliyor. Hükümet faizleri artırmak istemiyor, çünkü borçlanmak pahalı hale gelecek. Bunun da yatırımları olumsuz etkilemesinden korkuluyor. Peki, ne yapacağız? Tabi ki mutlaka bir çözüm bulunacak. Zaten faizler 3 puan artırılarak şimdilik doların ateşi düşürüldü. Arkasından da TCMB’nin 7 Haziran toplantısında kalıcı önlemler alması bekleniyor.

NEDEN BORÇLANIYORUZ?

Şimdi soralım, borç almaz isek ne olur? Neden borç alıyoruz? İster aile, ister kişi, ister şirket, isterse de ülke yönetimi olsun, gelirler ve giderler belli bir dengede olmak zorundadır. Ama insanın olduğu yerde ihtiyaçlar sınırsız, gelirler ise sınırlıdır. Gelirin az olduğu yerde borç almaz isek yatırım yapamayız. Herkes potansiyelini geliştirmek, gelecekte daha iyi bir gelire kavuşmak, daha rahat yaşamak için yatırım yapar. Ama bazen tüketim için borç alındığı da olur. Ki, dünya piyasalarındaki para bolluğu borçlanma maliyetlerini düşürünce, gelişmekte olan ülkelerde alınan borcun büyük kısmı konut ve inşaata gitti, gelir getirecek yatırıma değil. Yatırım dediğimizde, bu öğrenci için eğitim yatırımı olabilir. Bir aile için ev, bir şirket için kapasite artırım yatırımı olabilir. Konumuz bir ülke ise bu kez altyapı giderleri, örneğin kanalizasyon sistemi, ulaştırma sistemleri, iletişim sistemleri kurmak olabilir. Bunların içinde yollar, köprüler, metro hatları, hastaneler, okullar, hatta sanayi kuruluşları bile olabilir. Bunları daha sonra gelirimiz artınca yapsak olmaz mı, dediğinizi duyar gibiyim. Çoğu zaman olmaz. Neden? Örneğin öğrenci geliri az olduğundan dolayı eğitimini sürdüremez ise, potansiyelini ortaya koyamaz. Aile barınma ihtiyacını gideremez ise, kötü koşullarda yaşaması sağlık sorunlarını artırabilir. Şirketler pazardaki payını artırmak için yatırım yapmak ve daha çok üretmek ister. Aksi halde potansiyel pazarını rakiplerine kaptırabilir. Ülkeler de vatandaşlarının daha iyi yaşaması, daha iyi şartlarda çalışması için altyapı yatırımları yapar. Böylece halk potansiyelini üretim için kullanabilir. Üretim ile bir taraftan refah artarken bir taraftan da ekonomi güçlenir.

Bazı yatırımlar bekleyemez. Hemen yapılması gerekir. Örneğin okullar, hastaneler mutlaka yapılması gereken, bekleyemeyecek yatırımlardır. Bunları finanse edecek gelir yok ise borçlanmak kaçınılmaz olur.

PARA UCUZ İDİ.

‘Borç yiğidin kamçısıdır’ demiş büyüklerimiz. Bir taraftan yatırım yapıp bir taraftan borç ödemek eski tabirle ‘kemer sıkmayı’ gerektirir. Ama kimse ‘kemer sıkmak’ istemez. 2008 krizinden sonra ABD, Japonya, Avrupa Merkez Bankası ve İngiltere’nin krize çözüm olarak sundukları genişlemeci politikalar, borçlanma ihtiyacı içindeki kesimleri rahatlattı. Çünkü hem dilediğince borç bulmak mümkün oldu, hem de faizler tarihte görülmemiş seviyelere düştü. Hatta bir ara Avrupa Merkez Bankası ve Japonya eksi faiz uyguladı. Bu ülkelerde yaratılan fonlar bizim gibi ülkelere koşa koşa geldi. Gelişmekte olan ülkelerin paraya ihtiyacı vardı ve faizler görece yüksekti. Gelişmekte olan ülke varlıkları da görece ucuzdu. Ne oldu? Gelişmekte olan ülkelerde konut fiyatları, borsalar yükseldi. Döviz fiyatları ve faizler düştü. İçerde üretim yapmaktansa, dışarıdan ithal etmek daha ucuza geldi. Sonuç? Halk olarak üretimde potansiyelin ortaya çıkarılmasını bırakalım, mevcut potansiyeli kullanmayı gerektirmeyen bir iş yapış şekli ortaya çıktı.

PARA ÜLKESİNE DÖNÜYOR

2013 yılında Amerikan Merkez Bankası FED, genişlemeci politikalara son vereceğini ve faiz artırımına gideceğini ilan etti. Yavaş yavaş faiz artırımlarına başlayan FED, Amerikan tahvil faizlerinin kritik seviye olarak görülen %3 seviyelerinin üstüne çıkmasını sağladı. Ayrıca aylık geri alım programı ile genişlemeci politikalarla dünya piyasalarına yayılan fonların artık geriye dönüşü başlamış oldu. Bunun sonucu olarak da dünya ekonomilerinde enflasyon ve faizlerde yukarı yönlü bir eğilimi başladı. Onlar %1-2’lik enflasyonu yukarıya çekmeye çalışıyorlar. Biz %11’lik enflasyonu aşağı çekmeye çalışıyoruz. Ne oluyor, dünyada faizler yukarıya hareket ederken, biz genel eğilimin tersine davranıyoruz. Ancak dünyadaki fon akımları öylesine güçlü ve bizim tasarruflarımız o kadar düşük ki, bu akıma karşı duramıyoruz. Fon akımları bizim piyasalarımızı da aynı yöne gitmeye zorluyor? Nasıl mı? Döviz fiyatları artıyor, faizler ve enflasyon yükseliyor.

TASARRUFLAR ARTMALI

Tasarrufları artırmanın yolları geliri artırmak veya gideri kısmak. İçinde bulunduğumuz durumda yükselen döviz fiyatları, varlık değerlerini azaltıyor. Enflasyon cebimizdeki paranın değerini eritiyor. Yani fakirleşiyoruz. Devlet olarak önlemler alınacaktır elbette ki, faiz artışı ile bu irade ortaya kondu. Bireyler olarak daha fazla tasarruf yapmanın zamanı geldi de geçiyor. Gelirlerimizi artırmanın ilk yolu ise daha çok çalışmak, çalışmak, çalışmak.

Zeynep Candan Aktaş

Bireysel emeklilik, benim için çalışma hayatı boyunca farkında olmadan temellerini attığım, sistem uygulanmaya başlayınca, tam da bu temellerin üstüne oturan bir yapı. Amacım ne sistemi yermek ne de övmek. Ama şunu biliyorum: Bizim gibi ülkeler dünyanın para bolluğuna boğulduğu geçtiğimiz 15-20 yılı yatırım yerine, tüketerek geçirdi. Borcu olmayanlar neredeyse parmakla gösterilir oldu. Önümüzdeki dönem bu borçların ödenme zamanı gelecek. Ancak biz halk olarak tasarruf yapmıyoruz, yapamıyoruz. Bunun nedenleri farklı olsa da gerçek şu ki, artık biriktirmek zorundayız. Bu bireysel emeklilik yoluyla olur, şahsi yatırımlarla olur, altın alarak olur, bankada mevduat yoluyla olur, dövizle olur… Herkesin kendi tercihi. Ben burada bireysel emeklilik sistemi içindekilerin sistemi tanımasını, sistemden nasıl daha fazla verim alabileceğinin yollarını, katılımcının lehine ve aleyhine olabilecek gelişmeleri yazmak, duyurmak istiyorum. Bu arada katılımcılar da sistemle ilgili düşüncelerini, sistemden beklentilerini, kendileri için olumlu ve olumsuz yönleri, merak ettikleri soruları yazarlarsa, bunları tartışırız, elimizden geldiğince sorulara cevap veririz ve en önemlisi belki ilgililere, yetkililere sesinizi duyurabiliriz.

Teknik analiz ise daha Türkiye’de teknik analizin ‘T’si ortalarda yok iken, kareli defter yapraklarını birbirine ekleyerek oluşturduğum grafiklerle başladı. 1990’dan beri fiyatların hareketini merak ediyorum ve anlamaya çalışıyorum. Bunun için okuyor, araştırıyor ve bildiklerimi piyasada test ediyorum. Kazandığım da oluyor, kaybettiğim de. Ancak artık şunu net olarak biliyorum, piyasalarda kazanmanın tek yolu kendinizi tanımak ve kendi kapasitenizde riskler alabilmektir. Kapasitenizi aşan risk sizi uyutmaz, kapasitenizin altındaki risk de kazandırmaz. Bu dengeyi kurabilir, üstüne de teknik analiz yöntemlerini uygulayarak alım-satım zamanlarını ve fiyatlarını öngörebilirseniz, kazanmamanız için bir sebep kalmaz.

Yaklaşık 20 yıldır ekonomi dergilerinde, gazetelerde piyasaya ilişkin öngörüler, gerçekleşmeler, teknik analiz grafikleri üzerinden yorumlar yazıyorum. Bunlar arasında Trend Dergisi, Yeni Yüzyıl, Radikal, Ekonomik Bülten, Tekborsa, Gazete Vatan, Milliyet, gibi birçok dergi ve gazete var. Halen bireysel emeklilik ile ilgili yazılarım Para Dergisinde, Teknik analiz ile ilgili yazılarım Ekonomist dergisinde yer alıyor.

Ayrıca teknik analiz ve bireysel emeklilik alanında gerek sınıf içi gerek internet üzerinden eğitimler veriyorum. www.borfin.com.tr adresinde başlangıç düzeyinde teknik analiz eğitimim ve bireysel emeklilik eğitimlerim mevcuttur.