HAYAT SİGORTANIZ VAR MI?

Bireysel Emeklilik sistemi, emekliliğe dönük birikim ve tasarruf yapma olanağı sunar. Ancak bir sigorta değildir. Yani sisteme ödenen katkı payları karşılığında belirli bir emekli maaşı, sağlık giderlerinin karşılanması veya vefat tazminatı gibi bir teminat sunmaz katılımcılara. Katılımcılar sistemde ne kadar çok birikim yapabilirlerse ve fonlarını ne kadar iyi işletebilirlerse, sistemden emeklilik hakkı kazandıklarında o kadar çok birikimleri olur.

Hayat sigortası ise, BES’ten farklı olarak belirli miktar ve belirli süre prim ödeme karşılığında belirli bir tutarda sigorta teminatı sunar. Ödenen primler karşılığında sigortalının hayatı teminat altına alınır. Rizikonun gerçekleşmesi durumlarında poliçenin sunduğu teminat geride kalan eş ve çocuklara ödenir. Yani geride kalanlar manevi sıkıntıların yanında bir de maddi sıkıntılar ile uğraşmaz.

Hayat Sigortalarına erken başlamak çok önemli. Gençlerin ölüm riski daha düşük olduğu için gençlerin aynı teminat tutarı için ödeyeceği primler yaşlılara göre çok daha düşüktür.  Birikimli hayat sigortalarında uzun yıllar boyunca ödenen primler, hem vergiden düşülebildiği için hem de sigorta şirketinden geri alınacağı için bir tasarruf fırsatı oluşur. Burada hemen bir parantez açmak gerekiyor. Hayat sigortalarında BES’teki gibi ödemeye ara verilemediğinden ödemelerin sürekliliği önem kazanıyor.

Hayat sigortaları bana yabancı bir konu. Bu konuda hem bilgilenmek, hem de bilmeyenlere yol göstermek, amacıyla Sayın Sertan Cem Pelin’e sordum. O da işini şevkle yapan biri olarak sorularıma samimiyetle cevap verdi.  

1- Hayat Sigortalarını nasıl tanımlayabiliriz ve nasıl sınıflandırabiliriz?

Hayat sigortalarını genel anlamda birikimsiz ve birikimli hayat sigortaları diye 2 ye ayırmak mümkün. 

Birikimli olanlar: Belli bir sürede aylık belli bir prim karşılığında belirli bir tutarda vefat ve/veya kazaen vefat teminatı sunan sigortalardır, birikimli hayat sigortaları. Vefat teminatı yanında maluliyet ve iş göremezlik teminatı da eklenebilir. Tabi bu durumda prim tutarı artar. Örneğin; ayda 100 USD’den 12 yıl boyunca prim ödenecek bir hayat sigortasını ele alalım. Vefat teminat 50.000 USD ve kazaen vefat teminatı 50,000 USD olsun. Eğer kişi eceliyle ölürse, şirket ona 50.000 USD tazminat ödeyecek, kaza sonucu ölürse ( trafik, iş kazası vs ) bir 50.000 USD daha toplamda 100,000 USD tazminat ödemesi yapılacak.

Diyelim ki, poliçede belirlenen sürenin sonuna kadar vefat riski gerçekleşmedi. Bu kez sigorta şirketi tahsil ettiği primleri poliçe süresi sonunda geri öder. Bizim örneğimizde aylık 100 USD prim 12 yıl boyunca ödenmişse 14,400 USD prim iadesi yapılır.

 Müşteri 10-12 yıl bekleyemem arada çıkmak isterim derse, cezai şartlar uygulanır yılına göre değişen kesintiler vardır. Ödeme güçlüğünde ara verilebilir ( tenzil ) 

Bu poliçeyi genelde para ödeyeyim bir teminatım olsun ama aynı zamanda bana anaparamı geri ödesin, bir nevi tasarruf yapmış olayım diyen müşteriler yapar. Burada primi dövize endekslersek enflasyon riski de kalmaz  

Birikimsiz olanlar:  Araç kaskosuna benzetebiliriz. Vefat, kazaen vefat, ayrıca opsiyon olarak maluliyet (iş görememezlik) , hastalıklar, tedavi masrafları gibi bir çok risk kapsama altına alınabilir. Bütün poliçelerdeki ortak özellik, içinde mutlaka vefat teminatı olmasıdır. Şirket kişinin seçtiği teminat çeşidine, teminatın miktarına, yaşa, cinsiyete ve poliçe süresine göre aktüeryal bir hesap yaparak primi belirler. Kişiler bu primi öder ödemez sigorta başlar, poliçe süresi sonunda risk gerçekleşmezse prim geri dönmez. Bir nevi kaskodur yukarıda belirttiğim üzere. Bunu genelde bankalar ev kredisine karşılık, borca karşılık yaparlar. Primleri nispeten birikimlilerden daha düşüktür zira bir geri dönüşü yoktur. 

2-Hayat Sigortalarının emekli maaşı ödeyen türleri var mı?  

Eskiden vardı yani 2002 öncesinde pension plan dediğimiz türler vardı ama şimdi kalmadı. Emekli maaşı seçeneği her zaman kafa karıştıran bir opsiyon olmuştur. Neticede şirketler devlet değildir ve devletin sosyal güvence sorumluluğunu yerine getirmeleri imkansızdır. Ancak tamamlayıcı rol oynayabilirler. Bu amaçla yıllık gelir sigortaları uygulamaya alındı. Yıllık gelir sigortası yaptıranlar isterlerse ömür boyu veya belirli sürelerde maaş tercih edebilirler.

3-Hayat sigortalarında vergi indirimi nasıl yapılıyor? Bir üst sınırı var mı?

Ücretli çalışanların; kendisi, eşi ve küçük çocuklarının birikimli hayat sigortası poliçeleri için ödenen primlerin %50'si vergi indiriminde kullanılabilir. Ölüm, kaza, sağlık, hastalık, sakatlık, işsizlik, analık, doğum ve eğitim gibi diğer hayat sigortası poliçeleri için ise ödenen primlerin tamamı çalışanın aylık brüt ücretinin %15'i ve o dönem uygulanan brüt asgari ücretin toplam tutarını aşmamak kaydıyla vergi indiriminde kullanılabilir. Yapılması gereken şey her ay bordrolar düzenlenmeden o ayki tahsilat makbuzunu muhasebeye iletmektir. Vergi indirimini muhasebe departmanının maaşa yansıtması gerekir. Maalesef bu durum özellikle devlette görev yapan mutemet veya diğer görevli departmanlarda ek iş yükü oluşturduğu için genelde yapmak istemezler. Hayat sigortaları açısından en büyük sıkıntılardan biri otomatik olarak bordrolara hayat sigortası primlerinin vergi iadelerini yansıtacak bir program/uygulamanın olmamasıdır. Kişinin beyanı mecbur olduğu için genelde unutulabiliyor veya iş yükü getirdiği için atlanabiliyor. Oysa bir çalışan ve/veya şirket için önemli bir geri dönüştür. 

4-Hayat sigortalarında vergi indirimi alabilmek için mutlaka çalışıyor olmak mı gerekli? Örneğin esnaf, tüccar vergi indirimi alamaz mı? Ev hanımı, ya da emeklilerin durumu nedir?   

Birikimli veya birikimsiz hayat sigortası olsun fark etmez, vergi indirimi tüm hayat sigortası poliçeleri için var. Birikimli hayat sigortası poliçeleri için ödenen primin %50 si, diğer hayat sigortaları için ödenen primlerin tamamı vergi indirimine tabii. Elbette kişinin vergi indirimi alabilmesi için hali hazırda vergi ödüyor olması gerek. Ücretli çalışanlar ve beyana tabi vergi ödeyenler bu indirimlerden faydalanabiliyor. Ancak ev hanımı, çalışmayan veya emekli olanlar bu avantajdan faydalanamıyor. 

5- Herkes hayat sigortası yaptırabilir mi ?

Evet, yaptırabilir bunda sorun yok, sadece şirketlerin yaşa göre uyguladığı primler var ve bu primler 50 yaşın üstündekiler için oldukça yüksek oluyor. Genelde 53-55 yaşın üstünde de müşteri kabul etmiyorlar. Bunda mortalite riskinin büyüklüğü rol oynuyor. 

6-Hayat sigortası ürünlerinin fiyatları şirketten şirkete fark ediyor mu? (aynı risk grubunda ve aynı teminata sahip kişiler için)  

Her şirket aslında belli aktüeryal tabloları kullanıyor, buna göre prim- tazminat ilişkisini belirliyor. Bu yüzden primlerin yaşa göre şirketten şirkete çok değişmemesi lazım. Fakat şirketler farklı süreler için farklı riskler koyabiliyor sigorta paketlerine. Bu da primleri farklılaştırıyor. Temelde mantık aynıdır ve 3 aşağı 5 yukarı hepsinin primleri birbirine yakındır.  

7-Benim aklıma gelmeyen ama mutlaka anlatılması gereken şeyler var ise onları da siz eklerseniz çok sevinirim.  

Şirketler hayat sigortası yaptırmak isteyenlerden önce bir sağlık beyanı istiyorlar. Sigortalının boyu/kilosu, ameliyat olup olmadığı veya geçmişte geçirdiği rahatsızlıklar, kullandığı ilaçlar vs. Sigorta şirketi bunu başta bilmek istiyor, zira ona göre bu kişiye tazminat verecek veya vermeyecek. Poliçe başlamadan bunun tetkiki yapılır, şirket eğer gerekli görürse bazı testler isteyebilir( kan değerleri, akciğer, böbrek filmleri vs ). Yanlış veya gizlenen bir şeyden dolayı vefat gerçekleşirse, şirket tazminat ödemeyebilir. Bu yüzden müşteriden doğru beyanı almak danışmanın namusudur, ileride ne şirketi ne de aileyi sıkıntıya sokmamak için başta doğru bilgilerin beyanı çok önemlidir.

İyi haber diyebileceğimiz bir konu şu ki, hayat sigortalarında birçok şirkette covid 19 virüsünden kaynaklanan vefatları kapsam dahilinde kabul ediyor. Yani kişi bu yüzden vefat ederse şirket tazminat ödüyor . Elbette bu durumun ne kadar bu şekilde devam edeceği salgının gidişatına ve şirketlerin risk hesaplarına bağlı. Kazanılmış hakların devam edeceği kuramına göre bir an önce hayat sigortası yaptırmakta fayda var.

*Aşağıdaki linkten Sayın Metin Sarıaslan Hoca’nın kaleminden hayat sigortalarındaki sorunlar konusunda fikir edinebilirsiniz

http://www.metinsariaslan.com/hayat-sigortalarindaki-sorunlar/