FON FİYATI NASIL HESAPLANIYOR?

Yatırımcılar fonlara talep göstermeye ve fon yatırımcısı olmaya başladıkça fonlarla ilgili sorular da artıyor. Ne güzel, sorular artmalı ki; bilenler araştırsın, bilmeyenlere anlatsın. Yatırım fonlarının fiyatlarının hesaplandığı, yatırım fonlarının ne zaman işlem gördüğü sorusu da son dönemde sıkça sorulur oldu. Ben de bir taraftan bilgilerimi tazeleyerek, bir taraftan da tecrübeme dayanarak anlatmaya çalışayım.

Gerek bireysel emeklilik tarafında gerekse de TEFAS tarafında fonların fiyatlarının hesaplama mantığı aynı. Çünkü özünde her iki taraftaki yatırım fonları da portföy yönetim şirketleri tarafından işletiliyor ve yatırımcılarının birikimleri fonlar aracılığı ile para ve sermaye piyasalarına aktarılıyor. BES fonlarını yatırım fonlarından ayıran en önemli unsur, BES’in ayrı bir sistem olarak tasarlanması ve %30 devlet katkısıyla desteklenmesi. Diğer yandan BES fonları hem uzun vadeli yatırım stratejileriyle, hem de fon toplam gider kesintileriyle TEFAS fonlarından ayrılıyor.

Gelin bu çalışmada, fonların birim katılma payı fiyatlarına odaklanalım: Nasıl hesaplanıyor, fonlar hangi yönüyle diğer yatırım araçlarından farklılaşıyor, ne zaman işlem görüyor?

YATIRIM FONLARININ ÖZEL DURUMU

Hisse senedi, borçlanma aracı vb yatırım araçları organize bir pazarda, yani borsada işlem görüyor. Birbirini tanımayan alıcı ve satıcılar fiyat tekliflerini sunarak, karşı tarafın kabul etmesini bekliyorlar. Taraflardan birisi fiyatı kabul ettiğinde işlem gerçekleşmiş oluyor. Halbuki yatırım fonlarında alış ve satış emirleri fonun portföyü tarafından karşılanıyor. Ne demek istiyorum, yatırım fonu katılma payı almak isteyip, talimat verdiğinizde, portföy yöneticisine para gönderiyorsunuz ve katılma payı almak istediğinizi iletmiş oluyorsunuz. Portföy yöneticisi sizden gelen para ile piyasalarda fon portföyüne alım yapıyor. Fonun portföyü büyüyor, büyüyen kısma ait katılma payları sizin hesabınıza yansıyor.

Ya da elinizdeki fon katılma paylarını nakde çevirmek istiyorsunuz. Portföy yöneticisi sizden gelen talebe istinaden fon portföyünden satış yaparak, nakde dönüyor, fon portföyü küçülüyor. Portföy yöneticisi küçülen kısmın karşılığındaki katılma paylarınızı alarak size bedelini ödüyor. Yani yatırım fonu yatırımcılarının karşısında her zaman bir alıcı ve bir satıcı var.

FİYATIN ADİL HESAPLANMASI

Yatırım fonu aslında altın gününün modern ve çeşitlendirilmiş hali. Kollektif bir yatırım. Birçok kişi bir yatırım amacıyla aynı fonda buluşuyor. Dolayısıyla fona her giren ve her çıkan katılımcı için adil bir fiyat hesaplanmalı ki, mevcut yatırımcıların da çıkan yatırımcıların da, yeni giren yatırımcıların da hakları korunsun. Hepsi fonun getirisinden adil bir şekilde faydalansın. Zarar oluştuğunda da kayıplar adil bir şekilde bölüşülsün. Bu adaleti sağlamak üzere fonların kurulması, yönetilmesi, malvarlığının saklanması, günlük fiyatın hesaplanması, bilançolarının denetimi konularında mevzuat oluşturulmuş.

FON FİYATINI HESAPLAMAK

Bazı yatırımcılar katılma payı almak için para yatırıyor, bazı yatırımcılar da ellerindeki katılma paylarını satmak istiyor, peki bu katılma payları hangi fiyattan işlem görecek? Portföy yöneticisi katılma payı taleplerini hangi fiyattan karşılayacak, katılma payı iadelerini hangi fiyattan alacak?

Küçük yatırımcılara açık TEFAS fonları ile BES fonları, işgünlerinde, günde bir kez o da piyasalar kapandıktan sonra, portföy değeri ve birim katılma payı fiyatını hesaplıyor. Günlük fiyat açıklayan TEFAS ve BES fonları portföylerindeki varlıkların işlem gördüğü piyasalarda kapanışlar oluştuktan sonra portföy değerlemesi yapılıyor.

PORTFÖY DEĞERLEMESİ

Fonların birim katılma payı fiyatını bulmak için, önce portföyündeki varlıkların değeri bulunuyor. Portföye alınan varlıklar alım fiyatlarıyla portföye giriyor. Satıldığında da satış fiyatlarıyla portföyden çıkıyor. Fon portföy değerinin hesaplandığı gün oluşan piyasa ve varlık fiyatları baz alınarak;

-Borsada işlem gören varlıklar en son seans ağırlıklı ortalama fiyat veya kapanış fiyatıyla değerleniyor. Borsada işlem gören hisse senetleri kapanış fiyatlarıyla, TL bazındaki kamu ve özel borçlanma araçları ağırlıklı ortalama fiyattan değerleniyor.

-Repo-ters repo işlem günündeki iç verim oranı ile,

-Fon katılma payları değerleme günü açıklanan birim fiyatlarıyla,

-Vadeli mevduat, bileşik faiz oranı kullanılarak, tahakkuk eden faizin anaparaya eklenmesiyle,

-Yabancı para cinsi varlıklar, yurtdışı piyasalardaki kapanış ve ağırlıklı ortalama fiyatın TCMB döviz alış kurundan değerlenmesiyle, (Yurtdışı piyasalar ile buradaki çalışma saatleri uyuşmadığında belli bir saatte oluşan fiyatlar baz alınıyor.)

-Altın cinsi tahvil ve kira sertifikaları Kıymetli Madenler ve Taşlar Piyasasında oluşan ağırlıklı ortalama takas fiyatının iç verim oranı üzerinden sonraki iş gününe ilerletilerek değerleniyor.

-Gram altında ise Kıymetli Madenler ve Taşlar Piyasasında oluşan  T+0 valörlü Standart altın ABD Doları/ons ağırlıklı ortalama takas fiyatı ile TCMB döviz alış kuru çarpılarak değer bulunuyor.

Portföydeki varlıklar yukarıdaki esaslara göre değerlenerek fonun toplam portföy değeri bulunuyor. Bu değerden varsa borçlar çıkarılıyor, alacaklar ilave ediliyor ve net portföy değerine ulaşılıyor. Net portföy değerinin katılma payı sayısına bölünmesiyle de birim katılma payı fiyatı hesaplanıyor.

FİYAT İLANI

Gün sonu oldu, piyasalar kapandı, fon birim katılma payı fiyatı hesaplandı şimdi ne olacak? Portföy yöneticisi fonun birim katılma payı fiyatını ilan edecek. Anlık fiyatlı fonlarda (valörü T+0) ertesi gün, fon katılma payları ilan edilen fiyattan işlem görecek. Örneğin, para piyasası fonları…

İleri fiyatlı (valörlü) fonlarda ise TEFAS fonlarında saat 13,30’a kadar, BES fonlarında da saat 11’e kadar verilen emirler, bir sonraki gün ilan edilen fiyatlardan alım-satımı gerçekleştirilecek.  Satış işlemlerinden elde edilen nakit ve alım işlemlerinde katılma payları valör günü saat 14,30’dan sonra yatırımcıların hesaplarına yansıyacak.

HANGİ FONLAR NE ZAMAN ALIP-SATILABİLİR.

Anlık fiyatlı (valörü T+0) olan para piyasası fonları, kısa vadeli borçlanma araçları fonları, bankalar tarafından 7 gün 24 saat alım-satıma açık tutuluyor. TEFAS’ta işlem gören para piyasası fonları ve kısa vadeli borçlanma araçları fonları sadece iş günlerinde alım-satıma açık. Valör süresi T+1 ve üzeri olan fonların tamamı iş günlerinde işlem görüyor.  

BES FONLARINDA ALIM-SATIM

BES fonlarının işlemlerini TEFAS fonlarından ayıran en önemli unsurlardan birisi de BES tarafında yatırımcının hiç bir zaman nakitte olmaması. TEFAS tarafında katılımcı nakit ile alım yapıp, satışta nakde dönebiliyor. Halbuki BES tarafında katılımcının nakitinin olmaması nedeniyle, her zaman önce fon satılarak nakde dönülüyor, ardından alım yapılıyor. Dolayısıyla BES tarafında fon dağılım değişikliğinden söz ediliyor, çünkü hem satım, hem alım yapılıyor. Bu işlemler zincirleme emir olarak birbirine bağlı.