Bireysel emeklilik sistemi büyümeye, gelişmeye devam ediyor. Sisteme katkı payı yatıranların birikimlerinden oluşan BES havuzu 1 trilyon lira sınırını aştı. EGM (Emeklilik Gözetim Merkezi) verilerine göre 21 Mayıs 2024 tarihi itibariyle, gönüllü bireysel emeklilik tarafında 939,2 milyar lira ve otomatik katılım tarafında da 69,5 milyar liralık birikim oluştu. Toplamda bir trilyonu aşan bir büyüklük söz konusu. Bunun üzerine otomatik katılım tarafında mahsuben takip edilen devlet katkılarını da dahil ettiğimizde daha büyük bir birikimden söz edilebilir. Sistemde sadece gönüllü BES’e dahil olan katılımcı sayısı 8,1 milyon, sadece OKS’ye dahil çalışan sayısı da 7,3 milyon kişi. Sistemde olan 927 bin kişinin ise hem gönüllü BES tarafında hem de OKS tarafında sözleşmeleri bulunuyor.
BİRİKİMİN DAĞILIMI
Sistemin en büyük fonları sıralamasında altın fonları ilk sıralarda yer alıyor. Bu eğilimin ilk nedeni halkın altını bir yatırım aracı olarak görmesi, denilebilir. BES’te katılımcılar altın ve kıymetli maden fonlarıyla, altına yatırım taleplerine karşılık buluyor. Üstüne bir de yüzde 30 devlet katkısı alıyor. Diğer yandan faiz hassasiyeti olan katılımcılara sunulan yatırım araçları içerisinde altın ilk sıralarda kendine yer buluyor.
Hisse senedi yatırımlarının ağırlığı zaman içerisinde artış gösterdi. Sistemin başlarında hisse senedi yatırımları yüzde 10-13’lerde iken bugün altın yatırımları ile hisse senedi yatırımları başa baş gidiyor. Bazen hisse senedi önde, bazen de altın. 2024 yılı hisse senedinde de, altında da, yeni rekorların görüldüğü bir yıl oldu. 21 Mayıs 2024 itibariyle altın ve kıymetli maden yatırımları BES havuzunun toplam yüzde 28,77’sini oluştururken, hisse senedi yatırımları yüzde 26,90 seviyesinde. Sistemdeki altın ve hisse senedinin toplam ağırlığı yüzde 55,67’ye ulaşarak, bir taraftan BES havuzunun büyümesine destek verdi, bir taraftan da sistemdeki altın ve hisse senedi ağırlığının artmasını sağladı.
ORTALAMA BİRİKİM TUTARI
BES’teki birikimi bir havuz gibi düşünebiliriz. Sisteme bir taraftan katkı payları giriyor. Diğer taraftan sistemden erken ayrılma, vefat ve emeklilik nedenleriyle çıkışlar oluyor. Sistemimiz henüz birikim aşamasında. Yani sisteme giren katkı payları çıkışlara göre çok daha fazla.
Sisteme giren ve çıkanlardan sonra BES havuzunda kalan birikimler, gönüllü BES tarafında ortalama 104 bin liraya ulaştı. OKS tarafında ise ortalama birikim tutarı 9,5 bin lira. Tabi ki, bu tutarlar henüz çok küçük. BES’te milyonlarca birikime ulaşan da var, henüz yolun başında olup, 300-500 yüz liralarla biriktirenler de.
BES’te katılımcıların fon dağılım değişikliği talebindeki artış, sistemdeki birikimlerin daha iyi yatırımlara yönlendirilmesini de sağlıyor. Sistemdeki ortalama birikim arttıkça katılımcılar da birikimlerini yönetme konusunda daha talepkar oluyor ve daha iyi getiri sağlamanın yollarını arıyor. Yılda en az bir kez fon dağılım değişikliği yapan katılımcıların oranı yüzde 8’i, sözleşmesinde başlangıçtan bu yana en az bir kez fon dağılım değişikliği yapanların oranı ise yüzde 25’lere ulaştı.
KATILIMCILARIN YAŞI
BES’te birikim aşamasının ne kadar devam edeceğine dair ilk ipucumuz, katılımcıların ortalama yaşlarından geliyor. Katılımcıların yaş ortalaması 41 iken fon büyüklüğüne göre ağırlıklı ortalaması 46 olarak gerçekleşiyor. Her ne kadar 18 yaş altı sisteme hızlı bir şekilde dahil olsa da, 46 yaşında sisteme dahil olmanın sağladığı 10 yıl ve 56 yaşa hızlı ulaşma avantajı, katılımcılarda karşılık buluyor. Ortalama yaşın 46’larda olması en azından 10 yıl daha sisteme katkı payı girişlerinin, sistemden dışarı çıkışlardan daha fazla olacağına işaret ediyor. Yani sistem bir 10 yıl daha hızlı büyüme devam edecek. Ancak sonrasında emeklilik hakkı kazananların sistemden çıkışları söz konusu olacaktır. Burada önemli olan önümüzdeki 10 yıl boyunca emekli olan katılımcıları sistem içinde tutacak veya sistemden emekli maaşı almaya ikna edecek, düzenlemelerin devreye alınmasıdır.
MİLLİ GELİRE ORANI
BES’teki birikim sürekli artıyor. Doğru ama, bizim gibi yüksek enflasyonla yaşayan ülkelerde rakamlar zaten sürekli olarak büyüyor. Bu nedenle de rakamların büyümesi tek başına çok fazla anlamlı olmayabilir. Bireysel emeklilik sistemlerindeki birikimler genellikle milli gelir ile karşılaştırılıyor. OECD verilerine göre ülkemizde BES birikimlerinin GSYH’ya oranı yüzde 1,2 seviyesinden başlayarak 2020 yılında 3,4 seviyesine ulaştı. 2023 rakamları ile BES’in milli gelir içindeki payının arttığı ve yüzde 3,5’a doğru yükseldiği gözleniyor. Ancak diğer ülkelerle kıyaslandığında henüz yolun çok başında olduğumuz ve yolumuzun uzun olduğu söylenebilir.
**Para Dergisi’nin 26 Mayıs-1 Haziran 2024 tarihli sayısında yayınlanmıştır.
